Xuất khẩu sang Hoa Kỳ: Bứt phá trong ngắn hạn nhưng rủi ro còn ở phía trước

Tăng trưởng GDP của Việt Nam đạt 7,5% trong nửa đầu năm 2025 (so cùng kỳ), cao hơn so với 6,5% trong nửa đầu năm 2024, nhờ xuất khẩu tăng mạnh do các doanh nghiệp đẩy mạnh các đơn hàng xuất đi, nhất là với thị trường Hoa Kỳ, trong bối cảnh những bất định về chính sách thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, trong giai đoạn tiếp theo, nhiều rủi ro có thể xảy ra khiến xuất khẩu của Việt Nam chững lại.

Theo báo cáo mới nhất của WB, tăng trưởng của Việt Nam đạt được là nhờ xuất khẩu tăng 14,2% trong nửa đầu năm 2025, trong đó xuất khẩu hàng hóa sang Hoa Kỳ bứt phá ở mức 28,3% trước khả năng thuế quan gia tăng.

Việt Nam nằm trong số những nền kinh tế phụ thuộc vào thương mại nhiều nhất trên thế giới, với Hoa Kỳ là đối tác thương mại quan trọng. Kim ngạch xuất nhập khẩu đạt trên 170% GDP của Việt Nam trong năm 2024 (cao nhất trong khu vực Đông Á-Thái Bình Dương, sau Singapore), trong đó xuất khẩu sang Hoa Kỳ chiếm 30% tổng kim ngạch xuất khẩu, tương đương 26% GDP trong năm 2024. Hoa Kỳ là đối tác thương mại và là nước xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với tổng kim ngạch xuất khẩu lên đến 136,6 tỷ USD trong năm 2024, tăng nhanh nhất tính từ năm 2018. Trong 7 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt 106 tỷ USD, tăng 44% so cùng kỳ. Hiệp định thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ (BTA), được triển khai từ năm 2001, đã đẩy mạnh quan hệ thương mại giữa hai quốc gia.

Quan hệ thương mại giữa Việt Nam - Hoa Kỳ cũng được phản ánh qua số liệu về đầu tư và việc làm, cụ thể trong các lĩnh vực hàng điện tử, dệt may và da giày. Trong đó, Intel đã thành lập văn phòng đầu tiên tại Việt Nam trong năm 1997 và đã mở nhà máy lắp ráp và kiểm thử vi mạch trị giá 1 tỷ USD tại thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2010, sử dụng hàng ngàn lao động Việt Nam trong nhà máy. Các doanh nghiệp lớn khác của Hoa Kỳ cũng đã thiết lập các sơ sở hoạt động quy mô lớn ở Việt Nam, cụ thể trong lĩnh vực chế biến, chế tạo, may mặc và da giày, qua đó giúp Việt Nam hội nhập hơn vào các chuỗi giá trị toàn cầu. Đáng chú ý, tháng 1/2025, Nike lđã hợp tác với 98 nhà thầu vận hành 162 nhà máy tại Việt Nam, sử dụng trên 493.000 lao động, và sản suất khoảng một nửa sản lượng giày da của Nike trên toàn cầu.

Kim ngạch xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng vọt sau năm 2018 do các doanh nghiệp theo đuổi chiến lược "Trung Quốc +1", nhằm chuyển hoạt động sản xuất sang Việt Nam. Kết quả là Việt Nam đã mở rộng được thị phần tại Hoa Kỳ, với kim ngạch xuất khẩu tăng trên ba lần kể từ tháng 1/2018, vượt xa tốc độ tăng trưởng xuất khẩu chung và làm tăng phụ thuộc vào nhu cầu tại Hoa Kỳ. Xu hướng này càng gia tăng trong năm 2025 do tình trạng đẩy sớm đơn hàng trước dự kiến tăng thuế quan, làm tăng các chuyến hàng, nhất là về sản phẩm điện tử, đồ gỗ và máy móc.

Tuy nhiên, theo đánh giá của công ty Chứng khoán Rồng Việt- VDSC, kể từ khi Mỹ áp thuế quan 20% đối với hàng hoá Việt Nam, dù tăng trưởng xuất khẩu Việt Nam sang thị trường Mỹ vẫn duy trì ở mức khá cao nhưng tốc độ đã giảm so với tháng trước. Và điều quan trọng cần nhìn sâu vào thực tế là tăng trưởng xuất khẩu chỉ mạnh ở nhóm FDI và xuất khẩu hàng điện tử, không phải đến từ khu vực trong nước.

Bên cạnh đó, theo phân tích của WB, mặc dù xuất khẩu sang Hoa Kỳ tương đương khoảng 26% GDP, nhưng hàm lượng giá trị gia tăng trong nước của Việt Nam chỉ tương đương 10% GDP của quốc gia. Chính vì vậy, nền kinh tế Việt Nam có một tỷ trọng đáng kể phụ thuộc vào tiêu dùng ở Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, rủi ro thương mại đang hiện hữu rất lớn, thể hiện rõ ở một số lĩnh vực. Phân tích dữ liệu hải quan năm 2024 cho thấy, các mặt hàng xuất khẩu hàng đầu sang Hoa Kỳ của Việt Nam là hàng điện tử: 23,2 tỷ USD (tương đương 32% tổng xuất khẩu hàng điện tử của Việt Nam), máy móc: 22,1 tỷ USD (42%), dệt may: 16,2 tỷ USD (43%), sản phẩm gỗ: 9,1 tỷ USD (56%) và da giày: 8,3 tỷ USD (36%). Như vậy, một số ngành đang đặc biệt phụ thuộc vào Hoa Kỳ, với thị phần vượt quá 40%. Theo WB, hàng dệt may, da giày và sản phẩm gỗ đặc biệt dễ gặp rủi ro với các cú sốc về cầu hoặc chuyển đổi về chính sách thương mại của Hoa Kỳ, trong đó dệt may và da giày phải chịu thuế quan hiệu lực lớn nhất theo các mức thuế quan đối ứng mới.

Trong giai đoạn tới, theo WB, tăng trưởng toàn cầu dự kiến sẽ chững lại do thương mại giảm tốc. Các hoạt động kinh tế toàn cầu được dự báo sẽ giảm đà từ 2,8% trong năm 2024 xuống còn 2,3% và 2,4% lần lượt cho các năm 2025-2026 (giảm lần lượt -0,4 và -0,3 điểm phần trăm so với dự báo vào tháng 1/2025). Nguyên nhân là do tăng trưởng thương mại toàn cầu yếu đi và căng thẳng địa chính trị kéo dài. Trong đó, tăng trưởng ở Hoa Kỳ dự kiến sẽ giảm trong nửa cuối năm 2025, tiếp tục làm hạn chế nhu cầu bên ngoài đối với các sản phẩm của Việt Nam. Do đó, xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ có thể giảm hơn so với dự kiến, đặc biệt nếu các điều khoản về hàng trung chuyển dẫn đến thuế quan cao hơn. Với khả năng bù đắp hạn chế tại các thị trường khác, điều này có thể làm gia tăng ảnh hướng đến tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam.

Để khắc phục tình trạng này, theo đại diện của một số doanh nghiệp Việt, cần đáp ứng các tiêu chuẩn xanh và chứng nhận quốc tế. Điều này buộc doanh nghiệp phải đầu tư dây chuyền, công nghệ, khiến chi phí tăng, trong khi giá bán đầu ra không tăng, làm giảm biên lợi nhuận. Tuy nhiên, đây là yêu cầu bắt buộc nếu muốn duy trì thị phần.

Ngoài ra, các doanh nghiệp Việt cần sớm triển khai hệ thống quản trị ERP, bảo đảm truy xuất chính xác. Nếu không chứng minh được xuất xứ, hàng hóa có thể bị áp mức thuế cao, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp, nhất là các DN ngành dệt may. Các DN cần xây dựng một hệ sinh thái trong đó xây dựng năng lực theo chuẩn toàn cầu, từ hồ sơ ESG, khả năng truy xuất, đến hành lang logistics hiệu quả. Điều quan trọng nhất là mọi thứ phải được xác thực và minh bạch.

Anh Mai (Vietnam Business Forum)