Tăng cường hợp tác tư nhân

Việc cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng được xem là yêu cầu bắt buộc đối với phát triển kinh tế. Trong điều kiện nguồn ngân sách còn nhiều hạn chế thì cơ chế hợp tác nhà nước – tư nhân (PPP) được xem là hướng đi phù hợp nhất hiện nay. Cơ chế hợp tác này, một phần sẽ giải quyết được vấn đề huy động vốn cho các dự án, một phần sẽ giúp Việt Nam tiếp cận được với kiến thức chuyên môn và công nghệ hiện đại của thế giới, góp phần nâng cao chất lượng các công trình hạ tầng xã hội.

Tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác tư nhân

Mặc dù lĩnh vực hạ tầng của Việt Nam còn rất nhiều hạn chế và thiếu tính đồng bộ. Nhu cầu cần cải tạo, nâng cấp là rất lớn nhưng hiện nay số lượng các nhà đầu tư tư nhân đầu tư vào lĩnh vực này không nhiều do khuôn khổ pháp lý hiện hành chưa đủ hấp dẫn và tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch PPP diễn ra.

Báo cáo Triển vọng Phát triển châu Á (ADO) đã chỉ ra rằng, cho đến nay, mức độ đầu tư của tư nhân vào các kết cấu hạ tầng trọng yếu vẫn còn hạn chế. Hơn nữa, hình thức đầu tư PPP vốn được ưu chuộng từ trước đến nay ở Việt Nam thường khác xa so với thông lệ chuẩn mực của quốc tế, phần lớn các dự án PPP đều không áp dụng cơ chế đấu thầu cạnh tranh.

Ông Tomoyuki Kimura, Giám đốc Quốc gia ADB tại Việt Nam cho rằng: “Thu hút đầu tư tư nhân, chủ yếu thông qua phương thức PPP, sẽ góp phần huy động vốn cho các dự án, đồng thời cũng giúp Việt Nam tiếp cận được kiến thức chuyên môn và công nghệ của thế giới, nâng cao hiệu quả và cải thiện chất lượng cung cấp dịch vụ công… Một khuôn khổ pháp lý vững chắc cho PPP có thể nâng cao tính toàn diện và chất lượng cung cấp dịch vụ công”.

Thực tế cho thấy, kinh tế càng phát triển thì nhu cầu về sự đồng bộ của cơ sở hạ tầng càng lớn, trong nhiều năm qua, mặc dù Việt Nam đã rất nỗ lực trong việc nâng cao chất lượng của cơ sở hạ tầng nhưng dường như điều này vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển kinh tế. Sự chậm trễ này đã có ảnh hưởng không nhỏ tới tốc độ phát triển kinh tế trên cả nước.

Hiện nay, chất lượng cơ sở hạ tầng của Việt Nam tụt hậu khá xa so với phần lớn các nền kinh tế trong khu vực Đông Nam Á. Theo đó, Việt Nam cần khoảng 170 tỷ USD để đầu tư vào cơ sở hạ tầng như điện, cấp thoát nước, giao thông trong giai đoạn từ 2011 – 2020. Ngân sách  và nguồn hỗ trợ phát triển chính thức ước tính chỉ đáp ứng được khoảng ½ so với yêu cầu đặt ra.

Việc tạo ra một sân chơi bình đẳng cho các dự án đầu tư theo hình thức đối tác nhà nước – tư nhân (PPP) sẽ là yếu tố then chốt dẫn đến việc nâng cao tính toàn diện và chất lượng cung cấp dịch vụ công, đồng nghĩa với việc Chính phủ cần tăng cường khung khuôn khổ pháp lý để thu hút đầu tư tư nhân vào phát triển hạ tầng và dịch vụ công, giúp cho người dân tiếp cận được dịch vụ với giá cả hợp lý và dễ dàng hơn.

Cần nâng cao tính minh bạch

Để giải quyết những khó khăn trên, đồng thời đẩy mạnh công tác cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng trong thời gian tới, Chính phủ đã quyết định thành lập Ban Chỉ đạo Quốc gia về PPP, do một Phó Thủ tướng chủ trì, Ban Chỉ đạo đóng vai trò tham mưu cho Chính phủ, chứ không phải là cơ quan phê duyệt các dự án PPP. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã thành lập một văn phòng PPP với chức năng điều phối cấp trung ương các dự án PPP.

Năm 2013 Chính phủ cũng đã giao cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng dự thảo nghị định nhằm cải thiện khung pháp lý cho PPP, thay thế các quy định pháp luật liên quan đến PPP hiện hành bằng một khung pháp lý thuận lợi hơn cho người sử dụng và công tác quản lý. Dự thảo nghị định hiện đang trong quá trình lấy ý kiến các cơ quan chính phủ, các đối tác phát triển và khu vực tư nhân – đề xuất những quy định quản lý nhà nước toàn diện hơn…Dự kiến nghị định sẽ được thông qua vào cuối năm nay. Bên cạnh đó, Luật Đấu thầu mới điều chỉnh quy trình lựa chọn nhà đầu tư cũng sẽ bắt đầu có hiệu lực từ tháng 7/2014.

Tính khả thi tài chính của một số dự án hạ tầng cần được tăng cường do biểu giá dịch vụ mà người dân phải trả thấp (giao thông đô thị, xử lý nước thải, vệ sinh và năng lượng tái tạo…). Trong trường hợp đó, Chính phủ có thể cân nhắc các phương án đóng góp của Nhà nước để dự án khả thi về tài chính.

Sự quan tâm của các nhà đầu tư tư nhân đến các dự án cơ sở hạ tầng là rất lớn. Việc tạo ra một sân chơi bình đẳng nhằm thu hút được nguồn vốn của tư nhân sẽ là bước đệm quan trọng cho những bước phát triển mới sau này. Bởi khi có sự tham gia của nhà đầu tư tư nhân thì khả năng phối hợp giám sát sẽ được tăng cường, theo đó, chất lượng của các công trình cũng sẽ được nâng cao.

Tuy nhiên, đối với các nhà đầu tư tư nhân vẫn có nhiều quan ngại khi tham gia vào lĩnh vực này bởi sự minh bạch trong đấu thầu và khả năng của các doanh nghiệp nhà nước trong việc tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, hoặc có chỉ đạo của Nhà nước. Một sân chơi bình đẳng đòi hỏi phải có những tiến bộ trong quá trình cải cách doanh nghiệp nhà nước, trong đó có việc tăng cường quản trị doanh nghiệp. Một yếu tố quan trọng nữa là phải đảm bảo sự rõ ràng và nhất quán trong các chính sách liên quan đến sự tham gia của khu vực tư nhân trong nền kinh tế, trong đó có tham gia đầu tư theo hình thức PPP. Chính phủ phải tiếp tục quan tâm giải quyết những hạn chế mà các nhà đầu tư phải đối mặt khi tham gia PPP.

Đình Thanh