Biến nguy cơ thành cơ hội

Doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động có phương án phòng ngừa và đối phó. Các doanh nghiệp cần có dự trữ gối đầu nguyên vật liệu an toàn để bảo đảm sản xuất trong thời hạn nhất định, khoảng 3 tháng. Đồng thời, cần chủ động tìm đối tác thay thế nếu phía Trung Quốc có biện pháp đình hoãn xuất khẩu.

Tình hình căng thẳng ở biển Đông tiếp tục là tâm điểm chú ý của dư luận. Trung Quốc tiếp tục leo thang, điều thêm tàu chiến xâm phạm vùng biển nước ta, chủ động đâm thẳng và phun nước sang các tàu chấp pháp của nước ta. Trong tình hình căng thẳng đo, những vụ vi phạm pháp luật nghiêm trọng xảy ra ở Bình Dương, Hà Tĩnh, Đồng Nai đã gây ra những hệ quả xấu khôn lường, làm tổn thương niềm tin của các nhà đầu tư nước ngoài, hàng trăm doanh nghiệp đầu tư nước ngoài đã bị cướp phá, phải đóng cửa, nhiều công trình đầu tư bị chậm tiến độ, khoảng hơn 250.000 công nhân phải tạm thời nghỉ việc nhiều tháng hay cả năm trời, sản xuất, xuất khẩu bị giảm sút là điều không tránh khỏi, thu ngân sách sẽ bị ảnh hưởng. Nguy hiểm hơn, các sự cố đó đã tạo cớ cho Trung Quốc bôi xấu hình ảnh chính nghĩa của nước ta, tăng sức ép ngoại giao và đưa ra những yêu cầu phi lý, quá đáng đối với nước ta.

Trong quan hệ kinh tê, Việt Nam đang nhập siêu rất lớn từ Trung Quốc. Năm 2013, theo số liệu thống kê của Việt Nam, VN xuất sang Trung Quốc 13 tỷ 320 triệu USD bằng 10% tổng xuất khẩu của VN, chủ yếu là nguyên liệu thô như than đá, quặng các loại, mủ cao su, nông lâm thủy hải sản, trong đó có số lượng không ít qua đường tiểu ngạch, không có hợp đồng ký kết trước với điều kiện giao hang rõ ràng,  trong khi nhập khẩu từ Trung Quốc gần 37 tỷ USD,bằng gần 30% tổng nhập khẩu của Việt Nam nhưng chỉ bằng 1% xuất khẩu của Trung Quốc. Đặc biệt, ngành dệt-may và da-giày của VN nhập khẩu từ Trung Quốc khoảng 50% số phụ liệu cần thiết để gia công, chế biến thành các mặt hàng xuất khẩu. Hãng Samsung xuất khẩu 23,3 tỷ USD điện thoại di động thông minh Galaxy nhưng phải nhập khẩu toàn bộ vi mạch và linh kiện từ Samsung Trung Quốc với tổng giá trị lên đến 21,3 tỷ USD. Trung Quốc cũng nhập khẩu đến gần 80% lượng cao su và 40% gạo xuất khẩu của nước ta.  23/24 nhà máy xi măng đang xây dựng do nhà thầu Trung Quốc đảm nhận tổng thâu, chia khóa trao tay. Tương tự như vậy, 90% nhà máy điện chạy than của nước ta do nhà thầu Trung Quốc thực hiện, đưa từ Trung Quốc sang từ cái đinh vít, không cho các nhà máy VN cung ứng bất kỳ chi tiết gì.

Vừa qua, Trung Quốc đã rút về nước nhiều công nhân Trung Quốc từ các công trình mà phía Trung Quốc đảm nhận, để lại các công trình dở dang, chậm tiến độ có vốn đầu tư nhiều tỷ USD.

Nhiệm vụ kinh tế đã đột ngột trở nên nặng nề và khó khăn hơn, Việt Nam đang vừa phải nỗ lực bảo vệ chủ quyền trên biển, vừa phải chuẩn bị cho những phương án xấu hơn có thể xảy ra. Rất mong kỳ họp Quốc Hội từ ngày 20.05 này kịp thời phân tích tình hình, có quyết định  điều chỉnh mục tiêu, nhiệm vụ kinh tế-xã hôi, chi-tiêu ngân sách thích hợp ở tất cả các ngành, các cấp. Cần lấy tinh thần chiến đấu hy sinh dũng cảm của các chiến sỹ chúng ta trên Biển Đông làm tấm gương cho tất cả người lao động noi theo trong hoạt động kinh tế-xã hội, có thái độ nghiêm khắc với các hành vi tham ô, lãng phí, lễ hội phô trương, hình thức, cắt giảm mạnh chi tiêu thường xuyên không thiết yếu cho nhiệm vụ cấp bách hiện nay, điều chỉnh các hạng mục đầu tư công đồng thời cải thiện mạnh mẽ môi trường kinh doanh cđối với các doanh nghiệp dân doanh và nông dân. Yêu nước phải thể hiện trong tinh thần mỗi người chủ động, phát huy sáng kiến vượt lên khó khăn, sản xuất, công tác tiết kiệm, hiệu quả hơn nhằm đáp ứng cao nhất các yêu cầu bảo vệ Tổ Quốc, tăng cường sức mạnh kinh tế của đất nước. Yêu nước là sản xuất, kinh doanh có hiệu quả hơn trong điều kiện đã thay đổi. Cần tận dụng cơ hội này để cải cách mạnh mẽ bộ máy, kỷ cương, chế độ làm việc, giảm mạnh biên chế và chi tiêu hành chính, làm cho bộ máy gọn nhẹ hơn, có hiệu lực hơn, gần dân hơn.

Hơn bao giờ hết, cần duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, hạn chế tối đa bội chi ngân sách, duy trì lạm phát và tỷ giá ổn định, duy trì thị trường vàng và thị trường chứng khoán hoạt động bình thường. Tác động về việc làm và thu nhập của một số người lao động là không tránh khỏi, cần được hạn chế bằng các biện pháp hỗ trợ các doanh nghiệp dân doanh thu hút thêm nhân công và mở rộng hoạt động của kinh tế gia đình, kinh tế nông nghiệp bên cạnh các biện pháp trợ cấp, giúp đỡ của chính phủ.

Tái cơ cấu nền kinh tế càng trở nên cấp bách, không thể trì hoãn nhằm kịp thời tránh được những thiệt hại không đáng có. Trong 110 nhóm hàng nước ta nhập từ Trung Quốc với giá trị lên đến 36 tỷ 960 triệu USD năm 2013 có rất nhiều sản phẩm là linh kiện đầu vào cho sản xuất của Việt Nam, trang thiết bị cho dự án đầu tư đang triển khai. Nếu Trung Quốc ngừng xuất khẩu sang Việt Nam thì khối lượng đó chỉ băng 1% tổng xuất khẩu của Trung Quốc nhưng tương đương với 28% tổng nhập khẩu của Việt Nam và gây ra tác động dây chuyền không nhỏ đối với nền kinh tế Việt Nam.

Việc ngưng nhập khẩu nông sản, rau quả của Trung Quốc sẽ là cơ hội cho nông nghiệp của Việt Nam trỗi dậy, bù đắp sự thiếu hụt tạm thời trên thị trường. Mỗi ngành, mỗi doanh nghiệp cần nhận thức rõ ràng và đầy đủ nguy cơ đó, kịp thời điều chỉnh chuỗi cung ứng của mình để nâng cao giá trị gia tăng trong nước, giảm phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu truyền thống từ Trung Quốc. Thí dụ như ngành dệt may, da giày cần nhanh chóng nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, đa dạng hóa nguồn nhập khẩu các linh kiện, phụ liệu từ các nền kinh tế khác để giảm khả năng bị tổn thương khi có biến động trong quan hệ thương mại với Trung Quốc. Tỷ lệ nhập khẩu của dệt may từ Trung Quốc phải nhanh chóng giảm từ mức 65% hiện nay xuống mức an toàn hơn. Điều đó đỏi hỏi nỗ lực rất lớn từ của các doanh nghiệp và sự hỗ trợ của các ngành liên quan. Đây cũng là cơ hội để dệt may và da giày chuyển mạnh từ tình trạng gia công sang chủ động sản xuất theo tín hiệu thị trường. Và điều này hoàn toàn phù hợp với yêu cầu về xuất sứ hàng hóa của Hiệp định Hợp tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà Việt Nam đang tích cực đàm phán. Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU cũng mở ra một khả năng có thị trường mới cho xuất khẩu của Việt Nam nếu được ký kết vào cuối năm nay.

Ngành điện cần có phương án bù đắp nguồn nếu Trung Quốc ngừng bán điện cho Việt Nam.Các công trình đầu tư do các nhà đầu tư và nhà thầu Trung Quốc để lại dở dang cần tìm ra giải pháp thích hợp để bảo toàn công trình, hạn chế thất thoát và tìm nguồn để kết thúc công trình. Trung Quốc hiện đứng thứ 8 trong 10 nhà đầu tư nước ngoài chủ yếu vào Việt Nam, chủ yếu đầu tư vào sắt thép, xi măng, bau-xít. Việc ngưng các dự án này sẽ tác động chủ yếu đến việc làm và thu nhập của người lao động vì xi măng, sắt thép đang ở trong trạng thái dư thừa. Trong họa có phúc,trong nguy có cơ, Việt Nam cần nhận rõ những mặt yếu kém, hạn chế để tích cực, chủ động có phương án phòng tránh tình huống xấu nhất.

Trước tình hình khẩn trương hiện nay, hơn bao giờ hết, doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động có phương án phòng ngừa và đối phó. Các doanh nghiệp cần có dự trữ gối đầu nguyên vật liệu an toàn để bảo đảm sản xuất trong thời hạn nhất định, khoảng 3 tháng. Đồng thời, cần chủ động tìm đối tác thay thế nếu phía Trung Quốc có biện pháp đình hoãn xuất khẩu. Về lâu dài, phù hợp với yêu cầu xuất sứ hang hóa của Hiệp Định Hợp tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), cần kêu gọi đầu tư, nâng cao mức nội địa hóa của hang hóa sản xuất tại Việt Nam. Thực chất, đó là một bước tiến quan trọng từ trạng thái lắp ráp, gia công với hàm lượng nội địa rất thấp sang nấc thang cao hơn với giá trị gia tăng cao hơn, trình độ tay nghề và mức lương cũng cao hơn. Cần học tập kinh nghiệm của  hãng xe máy Honda đã thành công trong việc nâng hàm lượng nội địa hóa lên trên 90%, xuất khẩu sang các nước khác trong khu vực trong khi các hãng ô tô vẫn chỉ lắp ráp với hàm lượng nội địa hóa chỉ khoảng 12%.

Các cơ quan nhà nước cần điều chỉnh chính sách, tích cực hỗ trợ doanh nghiệp dân doanh phát triển công nghiệp và dịch vụ trợ giúp như nhựa, cơ khí, bao bì v.v. Các cơ quan và chính quyền địa phương ở biên giới cần vận động quần chúng và nỗ lực kiểm soát buôn lậu qua biên giới, đánh trúng vào đầu nậu chứ không chỉ bắt người nghèo chở thuê hang lậu như hiện nay.

Đây cũng là cơ hội để đẩy mạnh cuộc vận động người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam, tổ chức tốt hơn công tác phân phối, đưa hang về tận nông thôn, đến tay người tiêu dùng.

Đây cũng là cơ hội để các cơ quan nhà nước cải cách mạnh mẽ thể chế, giảm rõ rệt chi phí về thời gian và tiền bạc như phí chung chi vận tải, phí bốc xếp ở bến cảng, lót tay cho hải quan, thuế mà doanh nghiệp Việt đã thẳng thắn báo cáo cáo trong cuộc gặp với Thủ Tướng Nguyễn Tấn Dũng trong tháng trước.

Về lâu dài, Việt Nam mong muốn xây dựng quan hệ hợp tác hữu nghị với Trung Quốc trên cơ sở bình đẳng, hai bên cùng có lợi và giảm bớt sự phụ thuộc hoàn bất lợi và bất đối xứng vào Trung Quốc.  Làm được như vậy là biến họa thành phúc, biến nguy thành cơ hội và Việt Nam sẽ mạnh lên.

Lê Đăng Doanh