Khuyến khích người tài, ủng hộ sáng tạo

Mức độ tăng trưởng kinh tế và năng suất lao động của Việt Nam đã và đang chậm lại trong thời gian gần đây. Cần làm gì và có khuyến nghị thế nào đến Chính phủ để tìm ra một mô hình kinh tế bền vững, thúc đẩy tăng trưởng, nâng cao năng suất lao động, cạnh tranh quốc gia là chủ đề chính của Hội thảo “Xây dựng thể chế kinh tế thị trường trong bối cảnh kinh tế hội nhập: Kinh nghiệm quốc tế và gợi ý đối với Việt Nam” được Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức vừa qua tại Hà Nội.

Theo GS Kim Jeung Ho, Trường Chính sách công và Quản lý, Viện Phát triển Hàn Quốc, thời gian qua Việt Nam đã có được sự duy trì ổn định kinh tế - xã hội nên đã đạt được những thành tựu kinh tế rất khả quan. Nhìn vào tương lai, Việt Nam hoàn toàn có điều kiện để trở thành một quốc gia năng động, có thu nhập trung bình. Tuy nhiên, song hành với những thuận lợi nền kinh tế Việt Nam cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn thách thức từ quá trình lột xác kinh tế, từ công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh chóng, biến động kinh tế vĩ mô, thương mại phụ thuộc vào biến động trên thị trường quốc tế, v.v... Trên cơ sở đó, GS Kim Jeung Ho đã đưa ra một số gợi ý dựa trên nghiên cứu về kinh tế thị trường, vai trò của nhà nước cũng như triển vọng của Việt Nam trong tương lai, trong đó nhấn mạnh sự cần thiết của các nguồn lực con người nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế nêu trên. GS Kim Jeung Ho cho rằng, kinh nghiệm để xây dựng nền kinh tế thị trường bền vững cần có sự thượng tôn pháp luật; tự do chính trị và dân sự được mở rộng cùng với xây dựng nền kinh tế dựa trên thị trường. Đồng thời, cần không ngừng đổi mới sáng tạo thông qua những phát kiến mới trong ý tưởng, trong các công nghệ sản xuất mới, thân thiện với môi trường và về các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn.

Theo đó, GS Kim Jeung Ho khuyến nghị Việt Nam cần tiếp cận ba trụ cột để tạo dựng một nền kinh tế có quy mô toàn cầu, với các mục tiêu lần lượt là chính trị, xã hội, kinh tế. Riêng về kinh tế, là nước đi sau với tốc độ nhanh, Việt Nam có thể dựa vào các ngành công nghiệp truyền thống để tăng trưởng, nhưng khi kinh tế đạt mức chín muồi, Việt Nam sẽ phải dựa vào các ngành công nghệ có giá trị gia tăng cao, hàm lượng tri thức cao để trở thành “người dẫn đầu” đối với nền kinh tế. Liên hệ đến kinh nghiệm cải cách kinh tế tại Hàn Quốc, theo GS Kim Jeung Ho, thời gian gần đây Chính phủ Hàn Quốc cũng đã giảm đi nhiều ưu tiên đói với các Chaebol (tập đoàn lớn) thay vào đó là tập trung phát triển hệ thống các doanh nghiệp nhỏ và vừa để hình thành một thị trường cạnh tranh lành mạnh hơn. Ngoài ra, nhà nước cũng không can thiệp quá sâu vào thị trường mà chỉ có những lĩnh vực thực sự cần thiết mới có sự xuất hiện.

Theo ông Raymond Mallon, Cố vấn cao cấp Dự án nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam, các yếu tố làm cho tốc độ tăng trưởng GDP và năng suất Việt Nam chậm lại là do nền kinh tế chậm chuyển đổi sang kinh tế thị trường cạnh tranh; thiếu sáng tạo, đổi mới trong phát triển kinh doanh; tăng trưởng chậm đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa và khu vực doanh nghiệp nói chung. Vì vậy, để tiến kịp các nước có nền kinh tế phát triển trên thế giới, tham gia sâu vào quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam cần phải xây dựng một thể chế kinh tế và môi trường kinh doanh cởi mở nhất để thu hút các nguồn lực đầu tư; cần tập trung xây dựng thể chế trên hai khía cạnh: phải đảm bảo quyền sở hữu và thúc đẩy cạnh tranh, khuyến khích đổi mới, sáng tạo, tăng trưởng năng suất và tăng thu nhập. Bên cạnh đó, theo ông Raymond Mallon, giảm rủi ro kinh doanh là nhiệm vụ cốt lõi của Nhà nước trong phát triển kinh doanh, cần thay đổi tư duy, nhận thức về vai trò Nhà nước để tạo thuận lợi phát triển kinh doanh phục vụ lợi ích của nhân dân; duy trì các nỗ lực đẩy mạnh cải cách quy định và thủ tục hành chính để giảm chi phí trong kinh doanh (đơn giản hóa, tăng cường sử dụng công nghệ thông tin, cải thiện cơ chế đảm bảo nâng cao trách nhiệm của khu vực công,…).

Ngoài ra, ông Raymond Mallon cho rằng, VN cần tăng cường năng lực thể chế giám sát và đánh giá sự nhất quán của môi trường pháp lý tổng thể và sự tuân thủ/thực thi pháp luật; đẩy mạnh việc tách chức năng quản lý/điều tiết từ các cơ quan nhà nước với lợi ích thương mại khỏi các cơ quan được hưởng lợi riêng từ kết quả quản lý/điều tiết; tăng cường cải năng lực thể chế liên quan đến đất đai, bao gồm thiết lập hệ thống đăng ký và thông tin đất đai quốc gia; xây dựng các quy định thể chế yêu cầu đấu thầu công khai đối với đất công, không phân bổ theo kiểu hành chính…

Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, hiện Việt Nam đang trong quá trình nỗ lực tối đa cải cách và tái cơ cấu nền kinh tế. Kinh nghiệm quốc tế và những đóng góp của các chuyên gia tư vấn quốc tế đã được Chính phủ Việt Nam tham khảo vận dụng vào đặc thù của quốc gia. Thực tế là trong thời gian qua đã có rất nhiều thay đổi trong các lĩnh vực quản lý kinh tế của Việt Nam. Tuy nhiên, có nhưng chưa đủ, Việt Nam vẫn cần chú trọng hơn nữa để các chính sách đó để phát huy hiệu quả trong thực tiễn, nhằm mang lại những kết quả thiết thực trong chất lượng tăng trưởng và năng lực cạnh tranh của quốc gia cũng như của các doanh nghiệp Việt Nam.

Theo Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, câu chuyện cải cách kinh tế Việt Nam cần phải làm đến tận gốc rễ một số vấn đề mang tính nguyên tắc như sự giám sát quyền lực của người dân, trực tiếp và thông qua đại biểu, cơ quan dân cử, báo chí, hiệp hội; trách nhiệm giải trình, quyền chất vấn, bãi miễn các chức danh được bổ nhiệm; tình trạng "quan hệ", "lợi ích nhóm" không được kiểm soát làm méo mó động lực kinh tế, hướng khu vực doanh nghiệp tư nhân chạy theo "địa tô chênh lệch", khai thách chênh lệch giá đất, đầu cơ bất động sản, khai thác tài nguyên rừng, khoáng sản… Nếu những vấn đề này không được giải quyết, không thể có cạnh tranh lành mạnh theo pháp luật, chênh lệch giàu nghèo tiếp tục mở rộng, ô nhiễm môi trường tăng lên… gây ra thiệt hại lớn cho nền kinh tế và kìm hãm quá trình phát triển bền vững của đất nước.

Anh Phương