Chống buôn lậu thuốc lá: Cần một chế tài hợp lý

Hiện nay Việt Nam đứng đầu trong số 14 quốc gia châu Á về thị trường tiêu thụ thuốc lá bất hợp pháp. Thời gian qua, sở dĩ tình trạng buôn, bán thuốc lá nhập lậu luôn “nóng” bởi hoạt động này mang lại siêu lợi nhuận. Nếu như các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá trong nước chỉ thu được lợi nhuận khoảng 3% thì thuốc lá nhập lậu mang lại lợi nhuận lên tới 300%. Vừa qua, ngày 2/12/2014, tại Hội nghị triển khai Chỉ thị số 30/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá, nhiều ý kiến đều khẳng định rằng: Cần có chế tài thích đáng để ngăn chặn nạn buôn lậu thuốc lá.

Buôn lậu vẫn tràn lan và diễn biến phức tạp

Tình hình buôn lậu, vận chuyển, buôn bán thuốc lá nhập lậu hiện vẫn diễn biến rất phức tạp tại nhiều địa bàn trọng điểm. Tại tuyến biên giới Việt Nam – Campuchia, khi lực lượng chức năng tăng cường kiểm tra trên tuyến đường bộ thì đối tượng buôn lậu, buôn bán, vận chuyển thuốc lá nhập lậu lại chuyển hướng hoạt động sang tuyến đường sông hoặc trên các kênh, rạch bằng cách sử dụng xuồng máy chạy với tốc độ cao. Tuyến biên giới Việt Nam – Lào, thuốc lá nhập lậu chủ yếu qua đường sông Sê Pôn với chiều dài trên 10 km với 17 bến đò có hoạt động vận chuyển tập kết hàng nhập lậu, trong đó có 05 bến đò có hoạt động vận chuyển thuốc lá ngoại nhập lậu. Sau đó, các chủ hàng chia nhỏ và thuê cửu vạn gùi cõng qua các đường mòn trong rừng hai bên cánh gà khu vực Trạm Kiểm soát Cổng B Khu Kinh tế Thương mại đặc biệt Lao Bảo rồi đưa vào nội địa tiêu thụ.

Trong khi đó tại tuyến biên giới Việt Nam – Trung Quốc, các đối tượng buôn lậu lợi dụng địa bàn vùng biển của tỉnh Quảng Ninh, Hải Phòng sử dụng xuồng cao tốc vận chuyển thuốc lá điếu ngoại đã tái xuất sang Trung Quốc rồi đưa ngược về khu vực Trà Cổ, xã Bình Ngọc, thành phố Móng Cái sau đó chia nhỏ, sử dụng các loại phương tiện để vận chuyển sâu vào nội địa. Ngoài ra các đối tượng còn lợi dụng chính sách hoàn thuế VAT đối với thuốc lá điếu của Việt Nam xuất khẩu, sau đó tìm cách nhập lậu lại Việt Nam để tiêu thụ. Trong thị trường nội địa, thuốc lá nhập lậu tuy không còn bày bán công khai như trước đây nhưng vẫn được các đối tượng bán lén lút tại các nhà hàng, khách sạn, quán bar, vũ trường... hoặc các điểm kinh doanh nhỏ, lẻ, các cửa hàng tạp hóa, các quán nước trên vỉa hè hoặc được bán lẻ tại những địa điểm không cố định nằm rải rác tại các tuyến phố, các quận, huyện. Thuốc lá nhập lậu chủ yếu được cất giấu tại địa điểm khác hoặc được cất giấu, tàng trữ tại nhà ở và được vận chuyển dần đến điểm kinh doanh với số lượng nhỏ, bán hết lại đưa đến nên số lượng thuốc lá nhập lậu thu giữ tại các cửa hàng, các điểm kinh doanh không nhiều.

Chủ tịch HĐTV Tổng Công ty Thuốc lá Việt Nam Vũ Văn Cường đã nêu rõ những tác động tiêu cực của thuốc lá lậu đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của ngành thuốc lá và sức khỏe cộng đồng. Trong khi sản lượng sản xuất thuốc lá trong nước giảm do các biện pháp kiểm soát chặt chẽ, thì tiêu dùng thuốc lá không giảm. Thay vào đó là lượng thuốc lá nhập lậu tăng đột biến cả về số lượng, chủng loại và địa bàn. Số thuốc lá nhập lậu năm 2013 là 21,9 tỷ điếu, chiếm 20,7% thị phần; năm 2014, theo số liệu khảo sát của các tổ chức có uy tín, thuốc lá lậu đã tăng lên 30 - 40%. Năm 2013, thuốc lá nhập lậu gây thất thu ngân sách Nhà nước (NSNN) 6.500 tỷ đồng. Năm 2014, NSNN có thể thất thu hơn 8.000 tỷ đồng. Theo Báo cáo của Oxford Economics 2014, Việt Nam đã trở thành thị trường tiêu thụ thuốc lá lậu hàng đầu trong số 14 quốc gia Châu Á được khảo sát.Thuốc lá lậu trốn thuế, giá rẻ và không phải in cảnh báo sức khỏe, không phải trích Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá nên sẽ được người tiêu dùng sử dụng nhiều hơn chứ không giảm.

Tại Thông tư liên tịch số 36, Điều 7.2 quy định truy cứu trách nhiệm hình sự khi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ sản phẩm thuốc lá nhập lậu với số lượng từ 1.500 bao trở lên. Do đó, các đối tượng buôn lậu đã chia nhỏ khối lượng và giao cho nhiều người khác nhau vận chuyển hoặc tàng trữ dưới mức 1.500 bao để tránh bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Phương thức tinh vi này của đối tượng buôn lậu đã gây nhiều khó khăn cho công tác truy quét, phòng chống buôn lậu của cơ quan chức năng và không có cơ sở để xử lý nghiêm các đối tượng buôn lậu. Theo thống kê của cơ quan chức năng, trong thời gian qua số vụ buôn lậu thuốc lá bị xử lý hình sự chỉ chiếm 0,95% tổng số vụ bị bắt giữ. Chính vì vậy, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đề nghị truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi vận chuyển, kinh doanh thuốc lá điếu nhập lậu có số lượng từ 500 bao trở lên thay vì mức 1.500 bao như hiện nay để tăng tính răn đe. Kiến nghị Bộ Tài chính sớm ban hành Thông tư thay thế Thông tư 57/2012/TT-BTC ngày 11/4/2012 về cơ chế huy động kinh phí hỗ trợ công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá điếu và sản xuất, buôn bán thuốc lá giả. Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đề nghị mức hỗ trợ kinh phí cho công tác bắt giữ và tiêu hủy thuốc lá lậu là 3.500đ/bao 20 điếu, không phân biệt giá các loại thuốc. Mức hỗ trợ theo Thông tư 57 là 1.100 đ/bao.

Việc chuyển kinh phí hỗ trợ cho các lực lượng trực tiếp được thực hiện theo từng lô thuốc lá bị bắt giữ, tiêu huỷ, theo 2 bước sau: Khi nhận được thông báo về số lượng, chủng loại thuốc lá bị bắt giữ (kèm theo Quyết định xử lý tịch thu thuốc lá nhập lậu, thuốc lá giả), Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam tạm ứng 50% số kinh phí hỗ trợ cho lô thuốc lá bị bắt giữ. Khi nhận được thông báo về số lượng, chủng loại thuốc lá bị bắt giữ đã được tiêu huỷ (kèm theo Biên bản tiêu huỷ thuốc lá điếu nhập lậu, thuốc lá giả), Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam thanh toán 50% số kinh phí hỗ trợ còn lại.

Văn Lượng