Vai trò của doanh nghiệp trong phát triển kinh tế tri thức

“Phải đầu tư mạnh vào nguồn nhân lực, cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đổi mới sáng tạo để tạo động lực phát triển nền kinh tế thị trường. Coi doanh nghiệp là trọng tâm của quá trình đổi mới khoa học công nghệ, là địa chỉ ứng dụng khoa học công nghệ quan trọng nhất và là nguồn cầu của nền kinh tế”. Đó là khẳng định của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân tại Hội thảo khoa học “Vai trò của doanh nghiệp trong phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam”, do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Đầu tư cho vốn tri thức

Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân, khái niệm kinh tế tri thức nghĩa là nền kinh tế sử dụng có hiệu quả tri thức cho phát triển bao gồm truy cập, khai thác kho tri thức toàn cầu, đồng thời sáng tạo tri thức mới cho nhu cầu của riêng mình. Thực tiễn trong thời gian qua, vấn đề phát triển kinh tế tri thức ở VN là sự chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ dựa vào tài nguyên và vốn sang dựa vào năng suất lao động, hiệu quả và sáng tạo thông qua việc phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo trong tất cả các ngành, các lĩnh vực gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ công nghệ cao, đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn bằng KHCN và tinh thần doanh nghiệp. “ Phát triển kinh tế tri thức chính là con đường ngắn nhất, phương thức hữu hiệu nhất để đưa kinh tế xã hội nước ta tiến nhanh và bền vững”, Bộ trưởng Quân nhấn mạnh.

Đồng quan điểm với Bộ trưởng Nguyễn Quân, GS. Đặng Hữu- nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, trong thời gian quá độ vừa qua, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu lớn đáng khích lệ, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, y tế, xây dựng công trình. Hệ thống kết cấu hạ tầng thiết yếu như giao thông vận tải, nhà ở… của VN hiện nay cũng khá phát triển, đó là tiền đề tốt để kinh tế phát triển nhanh và bền vững. Tuy nhiên, nền kinh tế cho đến nay vẫn đi theo lối mòn với nhiều dấu ấn của mô hình công nghiệp hóa kiểu cũ có hiệu quả đầu tư thấp (chỉ số ICOR cao gấp đôi các nước). Các chủ thể hoạch định chính sách Việt Nam vẫn dành ít sự quan tâm cho nguồn vốn con người, vốn tri thức, vốn xã hội, lãng phí chất xám lớn… Do đó, đã đến lúc Việt Nam cần phải có một cuộc đổi mới toàn diện và triệt để hơn để tạo động lực đột phá cho phát triển kinh tế thị trường, trong đó quan trọng là phải đổi mới tư duy và nhận thức bởi vì đầu tư cho vốn tri thức là đầu tư quan trọng hàng đầu cho tăng trưởng kinh tế.

Phát triển DN theo hướng kinh tế tri thức

Mặc dù có rất nhiều ý kiến chỉ ra việc ứng dụng nền kinh tế tri thức cho phát triển kinh tế - xã hội mang lại hiệu quả năng suất cao, nhưng sau 30 năm đổi mới, thực trạng nền kinh tế tri thức của Việt Nam vẫn đang trong quá trình phát triển một cách hết sức èo uột. Cụ thể, theo thứ tự xếp hạng của Ngân hàng Thế giới Worldbank về chỉ số kinh tế tri thức (KEI), trong năm 2012, Việt Nam đứng thứ 104/106 nước và lãnh thổ. So sánh với những nước trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam chỉ đứng trên 4 nước, đó là: Indonesia, Lào, Cambodia, Myanma. Một điểm đáng chú ý khác là chỉ số sáng tạo toàn cầu, năm 2012, Việt Nam tụt sâu xuống thứ 76/141 nước, trong khi năm 2011 đứng thứ 51/125 nước. Cùng với đó, chỉ số cạnh tranh GCI của Việt Nam năm 2012-2013 là 4,11, xếp thứ 75/144 nước, trong khi đó Philippine đứng thứ 65, Indonesia thứ 50, Thái Lan thứ 38 và Malaysia thứ 25. Theo khuyến cáo của các chuyên gia nếu đánh giá nền kinh tế tri thức của Việt Nam theo 3 giai đoạn phát triển của M.Porter, thì Việt Nam vẫn đang giậm chân tại chỗ trong giai đoạn 1. Trong khi đó, Philippine đang chuyển tiếp từ giai đoạn 1 sang giai đoạn 2; Indonesia, Malaysia, Trung Quốc đang ở giai đoạn 2; Singapore, Đài Loan, Hong Kong, Hàn Quốc đang trong giai đoạn 3.

Nhận định về các số liệu trên, TS Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, thực chất nền kinh tế Việt Nam cơ bản vẫn là gia công, bán tài nguyên, nhập công nghệ mà phần lớn là công nghệ thấp từ nước ngoài, chưa phát huy được khoa học công nghệ quốc gia, năng lực trí tuệ của dân tộc. “Chính sự lãng phí vốn và tài nguyên, không dựa nhiều vào nguồn lực trí tuệ, không được quản trị tốt đã dẫn đến những bất ổn và suy giảm kinh tế nghiêm trọng trong những năm gần đây. Còn nếu so sánh với các nền kinh tế có chung xuất phát điểm với VN cách đây 30 năm như Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan… thì họ đã vượt trội trong quá trình hiện đại hóa và có khoảng cách rất xa với Việt Nam. Thực tế trên đã cho thấy một bức tranh kinh tế Việt Nam đã tụt hậu ra sao vào lúc này”, TS. Lưu Bích Hồ nhấn mạnh.

TS Đào Quang Thủy, Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, vấn đề đầu tư cho khoa học công nghệ và nền kinh tế tri thức trong thời gian ngắn gần đây đã có sự dịch chuyển khá lớn. Dễ nhận thấy là nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã sớm nhận thức được vai trò của khoa học công nghệ đối với sự phát triển bền vững của mình. Có rất nhiều doanh nghiệp đầu tư cho công nghệ thông qua quỹ phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp, như: TH True Milk, Kova, Viettel...”. Ngoài ra, cũng không riêng khối doanh nghiệp trong nước, ngay cả khối doanh nghiệp nước ngoài cũng đã tin tưởng hơn vào môi trường kinh doanh ổn định của Việt Nam, từ đó gia tăng nhiều hơn các khoản đầu tư vào nghiên cứu, phát triển công nghệ.

Bộ trưởng Nguyễn Quân cho biết thêm, nếu như trước đây hầu như các doanh nghiệp FDI chưa chú trọng nhiều đến việc xây dựng các trung tâm nghiên cứu ứng dụng tại Việt Nam. Họ chỉ đơn thuần chạy theo lợi nhuận theo kiểu “ăn xổi”, nghĩa là tập trung lắp ráp và đóng gói, thì giờ đây, các tập đoàn công nghiệp lớn trên thế giới khi đầu tư vào Việt Nam đã quan tâm hơn trong vấn đề này, điển hình là Samsung với 3 trung tâm R&D, thu hút hơn 3.000 cán bộ của Việt Nam vào làm việc.

Khẳng định mục tiêu theo đuổi con đường phát triển kinh tế trí thức, Bộ trưởng Nguyễn Quân cho rằng, chỉ có thúc đẩy doanh nghiệp phát triển khoa học, công nghệ thì nền kinh tế Việt Nam mới rút ngắn khoảng cách với các nước trong khu vực và trên thế giới. Còn trong tình huống kém khả quan hơn, nếu các doanh nghiệp FDI gặp khó khăn phải rút về nước thì cũng đã có những bước chuẩn bị ban đầu để tiếp tục được công việc nghiên cứu và phát triển mà họ đã để lại làm lợi cho đất nước.

Anh Phương