Cơ hội cơ cấu lại thị trường chứng khoán

Theo quy định mới về chứng khoán phái sinh trong Nghị định 42/2015 thì công ty chứng khoán muốn hoạt động tự doanh chứng khoán phái sinh phải có vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu từ 600 tỷ đồng trở lên và muốn hoạt động môi giới chứng khoán phái sinh phải có vốn từ 800 tỷ đồng trở lên… Bên cạnh đấy là các tiêu chí khác về nhân sự, trình độ nghiệp vụ…

Cuộc cách mạng đối với các công ty chứng khoán

Do kết quả kinh doanh yếu kém mà số lượng các công ty chứng khoán ngừng hoạt động ngày một tăng lên, hiện chỉ còn hơn 80 công ty chứng khoán hoạt động (giảm khoảng 20% so với trước) và con số này có thể sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới bởi những quy định mới trong hoạt động chứng khoán phái sinh. Thực tế, con số hơn 80 công ty chứng khoán đang tồn tại thì số lượng còn hoạt động thực chất chỉ còn khoảng 30, tức là hiện đang có khoảng 50 công ty chứng khoán (CTCK) hoạt động một cách cầm chừng, đáp ứng được các tiêu chí về an toàn tài chính và do ý muốn của chủ sở hữu.

Cùng với đà hồi phục của nền kinh tế thì số lượng các doanh nghiệp niêm yết sẽ càng nhiều lên, tính thanh khoản của thị trường theo đó cũng dần được cải thiện, trong khi đấy, số lượng các công ty chứng khoán lại giảm. Như vậy, nguồn thu dành cho các công ty chứng khoán sẽ có xu hướng tăng lên và cơ hội cho các CTCK vẫn không hề nhỏ, đấy chính là lý do khiến không ít các CTCK hiện nay đang hoạt động theo kiểu chờ thời và chờ để bán hoặc sang nhượng. Nhưng theo các chuyên gia kinh tế, sự phát triển của TTCK sẽ không dễ để các CTCK có thể hoạt động một cách cầm chừng như vậy.

Về hoạt động môi giới chứng khoán, đây là một trong những hoạt động quan trọng nhất của CTCK, nhưng hoạt động này lại phụ thuộc nhiều vào vốn điều lệ. Thực tế cho thấy, chỉ những CTCK có vốn điều lệ trên 500 tỷ đồng thì hoạt động môi giới mới đủ sức cạnh tranh và có cơ hội để phát triển. Những CTCK có số vốn nhỏ thì vẫn hài lòng với quan điểm “làm ít hưởng ít” và trong một chừng mực nào đó, sự khác biệt về vốn điều lệ lúc này chỉ tạo nên lợi thế cạnh tranh cho CTCK mà chưa tạo nên sự khác biệt. Đó là chưa kể một số CTCK cũng có thể kiếm thêm từ hoạt động tự doanh dù mảng này bây giờ không còn thơm như trước. Nhưng chứng khoán phái sinh chắc chắn sẽ tạo ra sự khác biệt với quy định về vốn từ các mức 600 tỷ đồng (tự doanh chứng khoán phái sinh) và 800 tỷ đồng (môi giới chứng khoán phái sinh).

Trong Nghị định 42/2015 quy định về vốn điều lệ có 2 tiêu chuẩn được xem là vừa tầm và quá tầm đối với các CTCK vì đối với những CTCK bây giờ vẫn hoạt động tốt, có năng lực thì hầu như việc đáp ứng đầy đủ, thậm chí có những CTCK chưa lọt vào top 10 môi giới thì cũng đã có vốn điều lệ ở mức 1.000 tỷ đồng. Còn đối với những CTCK mà vốn điều lệ chỉ tầm vài trăm tỷ đồng và năng lực hoạt động kém thì việc chạm ngưỡng 600 tỷ đồng hay 800 tỷ đồng cũng là một vấn đề không hề đơn giản.

Áp lực đối với công ty chứng khoán có vốn điều lệ thấp

Việc tăng vốn điều lệ đối với các CTCK hiện nay là một bài toán khó bởi những khó khăn trong hoạt động kinh doanh của TTCK. Trước đây, việc tăng vốn là không khó bởi các CTCK có thể lấy từ nguồn lợi nhuận giữ lại, từ thặng dư và phát hành cổ phiếu với phương án thông thường là 1:2 hay 1:3… Nhưng hiện nay, việc phát hành cổ phiếu phải có tính chọn lọc cao hơn nhiều. Với những CTCK chiếm thị phần lớn trên thị trường thì mới có nhiều cơ hội tiếp cận nguồn vốn trên TTCK. Ngay cả vị thế của nhóm các cổ phiếu làm trụ cho thị trường cũng không còn hot như những thời kỳ trước.  Vì thế, những CTCK nhỏ, năng lực cạnh tranh yếu sẽ rất khó để chứng tỏ bất kỳ lợi thế nào và sẽ chẳng ai muốn bỏ vốn vào.

Đối với những CTCK chưa niêm yết thì cơ hội gọi vốn đã khó nay lại càng khó hơn. Không tăng vốn đồng nghĩa với việc không thể tiếp cận với nghiệp vụ liên quan đến chứng khoán phái sinh thì coi như thua cuộc. Khi đấy, khách hàng sẽ tìm đến những CTCK nào cung cấp đầy đủ dịch vụ bởi đối với hoạt động chứng khoán phái sinh thì thị trường sẽ có thêm một công cụ để phòng ngừa rủi ro.

Như vậy, nếu những CTCK không thể sử dụng chứng khoán phái sinh trong tự doanh thì sẽ thiếu đi một công cụ quan trọng để hạn chế rủi ro, điều này sẽ tác động mạnh tới hoạt động tự doanh của các CTCK.

Với những chênh lệch về quy mô hoạt động, lợi thế cạnh tranh sẽ dẫn đến những sự chênh lệch, chuyển dịch về nhân sự. Yêu cầu về nghiệp vụ liên quan đến chứng khoán phái sinh vốn phức tạp, đòi hỏi các CTCK phải bổ sung nguồn lực để đáp ứng nhu cầu của thị trường cũng như cơ quan quản lý. Điều này có thể xảy ra sự dịch chuyển những nhân sự giỏi từ các CTCK tốp dưới đến các CTCK ở tốp trên.

Hiện nay, nhân sự cấp cao, nhân sự giỏi vốn đã thiếu trên TTCK sẽ trở nên khan hiếm hơn khi các CTCK đẩy mạnh triển khai chứng khoán phái sinh. Có thể nói, trong giai đoạn này, muốn tiếp tục có mặt trên TTCK thì các CTCK nhỏ phải dốc sức để bổ sung vốn, nghiệp vụ, nhân sự để đủ tiêu chuẩn tiếp cận với chứng khoán phái sinh.

Khoảng cách giữa những CTCK có vốn điều lệ thấp và CTCK có vốn điều lệ cao sẽ ngày càng lớn. Đến một thời điểm thì việc rót tiền để rút ngắn khoảng cách này sẽ không còn tác dụng. Dần dần, lợi thế của CTCK sẽ được thiết lập không chỉ về vốn, thương hiệu, thị phần mà còn là công nghệ, hệ thống, sự đồng bộ và những yếu tố này không thể xây dựng trong một sớm một chiều.

Lương Tuấn