Đầu ra cho rau quả : Bài toán khó

5 tháng đầu năm 2015, tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam ước đạt 8,14 tỷ USD, giảm 9,5% so với cùng kỳ, trái với quy luật kể từ năm 2011 đến năm 2014 kim ngạch quí I đều tăng trung bình 10%. Một số mặt hàng nông sản giảm mạnh như cà phê ước đạt 1,2 tỷ USD, giảm tới 38,2%; gạo ước đạt 1,1 tỷ USD, giảm 10,7% và cao su ước đạt 464 triệu USD, giảm 5,2%... Lượng xuất khẩu giảm là nguyên nhân chính làm giảm kim ngạch cả nhóm 516 triệu USD.

Tình hình tiêu thụ nông sản trong nước cũng không mấy khả quan, do nhiều nguyên nhân cả trong nội tại sản xuất và thị trường, nhóm hàng này lại là nhóm hàng dễ tổn thương nhất khi thị trường có biến động. Dưa hấu, hành tím, thanh long… là những loại trái cây luôn chịu cảnh được mùa, mất giá, hiệu quả rất thấp và gây lãng phí, thiệt hại cho nền kinh tế.

Để tìm đầu ra cho nông sản, Bộ Công Thương đã thực hiện nhiều giải pháp, trong đó, nhóm hàng rau quả được chọn là nhóm hàng chủ đạo. Trong thời gian tới, do sự gia tăng dân số, mức thu nhập của dân cư và sự biến động giảm trong ngắn hạn của giá hàng nông sản trên thị trường quốc tế, nhu cầu đối với hàng nông sản thế giới trong những năm tới sẽ tăng nhanh. Theo số liệu của Bộ Công Thương, nếu chỉ xét riêng nhóm hàng rau quả, kim ngạch xuất khẩu rau quả trong 5 năm qua tăng trưởng ở mức cao, bình quân 26,5% mỗi năm, từ 439 triệu USD trong năm 2009 lên gần 1,5 tỷ USD vào năm 2014. Theo số liệu ước tính của Liên Bộ, 4 tháng đầu năm 2015, xuất khẩu rau quả đạt 488 triệu USD, tăng 21,6% so với cùng kỳ năm 2014.

Thị trường nhập khẩu rau quả của Việt Nam cũng rất rộng lớn, nhóm hàng này đã được xuất đi trên 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga, Đài Loan…

Tuy còn nhiều dư địa để phát triển, song phương thức sản xuất, kinh doanh nhóm hàng rau quả còn chưa chuyên nghiệp, hiện đại, khả năng đáp ứng các yêu cầu khắt khe về chất lượng chưa cao, chưa đủ khả năng cạnh tranh. Công tác kiểm soát theo tiêu chuẩn Viet Gap, Global Gap chưa được áp dụng rộng rãi.

Ông Lê Văn Ánh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng, muốn mặt hàng rau quả có sức tiêu thụ tốt, phải đầu tư đồng bộ từ sản xuất, gieo trồng, tiêu thụ. “Hiệp hội rau quả có một số đề xuất liên quan tới việc hỗ trợ các doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ rau quả trong công tác xúc tiến thuơng mại, đầu tư hạ tầng chế biến rau quả, cuớc phí vận chuyển để nâng cao tính cạnh tranh cho các sản phẩm rau quả của Việt Nam”, ông Ánh cho biết.

Bà Lê Hoàng Oanh - Vụ trưởng Vụ thị trường Châu Á – Bộ Công thương cho biết,  hiện Trung Quốc là nước nhập khẩu nông sản lớn nhất từ Việt Nam. Tuy nhiên, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc chủ yếu được thực hiện qua đường tiểu ngạch. Điều này đồng nghĩa với việc xuất nhập khẩu gặp nhiều khó khăn và rủi ro, phía Trung Quốc lại thường xuyên áp dụng những chính sách thương mại biên giới của địa phương nên hình thức buôn bán không ổn định, nông dân dễ bị ép giá dù được mùa.

Ông Trần Tuấn Anh – Thứ trưởng Bộ Công Thương cho biết, rau quả là mặt hàng liên quan trực tiếp đời sống của người dân, đồng thời, cũng là mặt hàng được quản lý chặt chẽ của các quốc gia đối tác mà Việt Nam xuất khẩu. Trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ có những phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đưa ra những chỉ đạo sát sao đối với các đơn vị trực thuộc Bộ, triển khai đồng bộ các giải pháp có hiệu quả để phát triển sản xuất, tiêu thụ rau quả theo hướng bền vững.

Một số giải pháp để giải quyết được đầu ra cho nhóm hàng rau quả nói riêng và nông sản nói chung  là thiết lập cơ chế phối phối hợp thông tin chặt chẽ, hiệu quả giữa các Bộ, ngành và các địa phương trong việc rà soát và xây dựng quy hoạch và điều tiết và quản lý sản xuất và tiêu thụ rau quả. Trên cơ sở cơ chế phối hợp thông tin chặt chẽ, xây dựng quy hoạch sản xuất rau quả phù hợp gắn với địa bàn, loại cây trồng và thị trường; từ đó, mở rộng sản xuất theo hướng tập trung chuyên canh, nhằm tạo ra các chân hàng lớn đáp ứng yêu cầu của khách hàng trong nước cũng như thị trường nước ngoài và nhu cầu nguyên liệu của các nhà máy chế biến.

Các doanh nghiệp, địa phương cần chủ động xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý, tăng cường công tác thông tin thị trường đến đông đảo người sản xuất kinh doanh và phục vụ công tác chỉ đạo sản xuất.

Thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ ban hành quy hoạch trong sản xuất, hình thành các chuỗi giá trị, xây dựng thương hiệu, tạo khung khổ pháp lý để hỗ trợ, đề xuất với Chính phủ các cơ chế hỗ trợ về tín dụng, lãi suất, cũng như các cơ chế đặc thù giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp trong lĩnh vực chế biến, xuất khẩu nhằm tạo thuận lợi nhất cho công tác xuất khẩu, mang lại giá trị lớn cho doanh nghiệp cũng như người dân tham gia trong lĩnh vực rau quả và trái cây. Bộ cũng tăng cường các hoạt động xúc tiến thương mại nhằm củng cố các thị trường truyền thống, mở rộng thị trường mới, tiểm năng thông qua các hoạt động tham gia hội chợ, hội thảo quảng bá các sản phẩm rau quả tại nước ngoài.

Hương Giang