Quản lý quy hoạch đô thị: Khó ở khâu hậu kiểm

Việt Nam hiện là một trong số ít các quốc gia trên thế giới có tốc độ đô thị hóa nhanh, đặc biệt ở các thành phố lớn. Những bất cập của quá trình chuyển đổi này sẽ kéo theo những thay đổi lớn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế, lao động, cơ sở hạ tầng - giao thông, điện, nước... Song các thay đổi này lại ít được các cấp lãnh đạo từ Trung ương đến địa phương quan tâm chỉ đạo đúng mức.

Đó là những chia sẻ của ông Đỗ Viết Chiến, Cục trưởng Cục quản lý Đô thị, Bộ Xây dựng, bên lề Hội thảo “Vai trò của lãnh đạo trong quản lý đô thị” diễn ra mới đây tại Hà Nội. Anh Phương thực hiện.

Xin ông cho biết diễn biến quá trình đô thị hóa tại Việt Nam hiện nay?

Theo thống kê của các cơ quan chức năng, Việt Nam hiện đang trong giai đoạn đô thị hóa nhanh, tính đến nay, tỷ lệ đô thị hóa của Việt Nam đạt 35,5%, cả nước có 779 đô thị, khu vực đô thị đóng góp trên 70% GDP và là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, lao động của các địa phương, các vùng miền.

Bên cạnh đó, tình trạng quản lý lỏng lẻo trong công tác quan lý đô thị vấn thường xuyên xẩy ra. Cụ thể, là tình trạng xây dựng không phép, trái phép vẫn diễn ra. Việc công khai quy hoạch đô thị nhiều nơi chưa thực hiện triệt để, ảnh hưởng lớn đến diện mạo chung. Hệ thống đô thị Việt Nam hiện manh mún, tự phát, chưa liên kết với nhau để phát triển. Mục tiêu đặt ra là phải giảm chênh lệch giữa đô thị lớn và đô thị nhỏ. Hiện đô thị lớn chỉ nên chiếm 20% và trong thời gian tới cần khuyến khích phát triển đô thị nhỏ.

Thực tế, hiện nay việc xuất hiện các ngôi nhà xây dựng sai phép, trái phép ở các đô thị xuất hiện ngày càng nhiều. Vậy theo ông cách xử lý sẽ ra sao?

Theo ngành xây dựng cũng như các chuyên gia một trong những khó khăn trong quá trình đô thị hóa hiện nay chính là việc xử lý những công trình xây dựng không phép và sai phép. Đó luôn là thách thức đặt ra với các nhà quản lý, đặc biệt là trong lĩnh vực quản lý về phát triển đô thị. Điển hình "thời sự" rõ nhất là vụ chung cư 8B Lê Trực. Và sẽ khó có thể tái diễn câu chuyện hậu kiểm, tức là xây xong rồi mới vào xử lý như trên nếu chúng ta thực hiện nghiêm túc Nghị định số 11/2013/NĐ-CP của Chính phủ ban hành về quản lý đầu tư phát triển đô thị. Theo đó, nếu chiếu đúng theo tinh thần Nghị định 11 của Bộ Xây dựng bắt buộc là phải hình thành thêm các ban quản lý của khu vực phát triển đô thị, sau đó sẽ hình thành ban sự nghiệp do Nhà nước thành lập, trực thuộc cấp tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương. Ban này có nhiệm vụ quản lý các dự án nằm trong các khu vực được giao theo đúng quy hoạch và có kế hoạch. Cụ thể, khi quy hoạch được duyệt và dự án triển khai, ban này có trách nhiệm kiểm tra theo đúng với quy hoạch, tiến độ thực hiện dự án đã được duyệt, đồng thời sẽ thổi còi những nội dung sai phép. Những vi phạm tỉnh giao giải quyết ban sẽ xử lý tại chỗ, nếu vượt thẩm quyền sẽ báo cáo lên cấp trên để xử lý tiếp. Theo tôi, nếu chúng ta làm tốt cách thức tiền kiểm theo Nghị định 11 nói trên,  thì tình trạng “xây xong mới vỡ lở”, hay nhà siêu mỏng, siêu méo sẽ khó có đất để tồn tại.

Ông đánh giá thế nào về tình trạng ngập úng nghiêm trọng diễn ra thường xuyên tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP. HCM hiện nay?

Vẫn biết gió mưa là bệnh của ông trời, song nạn ngập úng ở các đô thị lớn hiện nay của Việt Nam đã khiến các cơ quan chức năng tốn không ít nguồn lực kinh tế và tâm huyết song vẫn chưa được xử lý triệt để. Tuy nhiên, trong qui hoạch chung của phát triển đô thị đều đưa ra rất cụ thể như: Xác định được những vị trí lưu vực tiêu - thoát nước từ đó mới đưa cái cốt khống chế xây dựng cho khu vực đó, hướng dòng chảy chính, kênh thoát nước lớn và các hồ điều hòa phải có. Ngoài ra, trong qui hoạch chung phát triển đô thị đều phải tính đến việc bố trí 1 diện tích đất nhất định để đặt các trạm bơm, trong trường hợp tiêu thoát nước không kịp thì phải tổ chức bơm cưỡng bức. Ngay cả các dòng chảy thoát nước của Việt Nam phải xác định được hành lang bảo vệ, sau đó cắm mốc công khai để người dân biết thì mới có thể quản lý được. Nhưng hiện nay tình trạng người dân tự ý lấn chiếm, lấp hồ ao, những dòng chảy chính trong đô thị, từ đó nước không thoát đi được mới dẫn đến ngập úng mỗi khi có mưa lớn.

Còn một vấn đề kỹ thuật khác là, trong cấp phép xây dựng bao giờ cũng phải xác định được cái cốt xây dựng của mỗi một loại công trình, khu vực khác nhau mà cấp phép cho phù hợp. Khi cấp phép xây dựng phải qui định cụ thể là công trình ở phía sau phải thấp hơn ở phía trước thì mới đưa nước ra ngoài được, nhưng vấn đề này hiện nay kiểm soát cũng chưa tốt, nên xây dựng không đúng qui hoạch mới dẫn đến nước chảy vòng quanh không thoát ra được. Đó cũng là những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng úng ngập cục bộ vẫn xẩy ra ở các đô thị lớn của chúng ta.

Việt Nam phải làm gì để phát triển đô thị bền vững, thông minh, thưa ông?

Theo tính toán của các chuyên gia, định hướng phát triển đô thị đến năm 2025, đất đô thị năm 2015 cần tới 400.000 héc-ta và năm 2025 cần 450.000 héc-ta (1,4% diện tích cả nước). Đây là một thách thức rất lớn trong bối cảnh Việt Nam chịu tác động nặng nề của nước biển dâng. Để vượt qua thách thức này, cần phải phát triển đô thị theo chiều sâu, chứ không nên dàn trải theo bề rộng và vội vàng mở rộng đô thị khi đất đô thị hiện có chưa khai thác hết.