Cải cách pháp luật bảo đảm quyền con người và quyền công dân

Tiến độ thực thi khuôn khổ hiến pháp mới và kết quả thực hiện cải cách phát luật, cải cách tư pháp, đảm bảo quyền con người và quyền công dân là trọng tâm thảo luận của Diễn đàn đối tác pháp luật diễn ra vừa qua tại Hà Nội.

Diễn đàn đối tác pháp luật được tổ chức trong khuôn khổ Dự án hợp tác giữa Việt Nam và UNDP ”Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền tại Việt Nam”. Đây là sự kiện thường niên quan trọng thu hút sự tham gia của đại diện Chính phủ và các đối tác phát triển thảo luận về những ưu tiên chủ chốt trong chương trình cải cách luật pháp và tư pháp ở Việt Nam.

Ngày 23/11/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định 2057/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch tổng thể triển khai thực hiện các khuyến nghị Việt Nam chấp thuận theo cơ chế rà soát định kỳ phổ quát ( UPR) chu kỳ 2 của Hội đồng nhân quyền Liên hợp quốc. Trong Kế hoạch đã xác định rõ các lĩnh vực cần ưu tiên, trách nhiệm của các Bộ, ngành và lộ trình thực hiện phù hợp đối với các khuyến nghị UPR, đảm bảo việc thực hiện hiệu quả, tận dụng tối đa các nguồn lực sẵn có trong nước và tranh thủ sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế.

Tại Diễn đàn, đại diện Việt Nam đã chia sẻ những kết quả sau 10 thực hiện Nghị quyết về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020; cũng như những nỗ lực của Việt Nam trong quá trình thực hiện Nghị quyết 49/NQ-TW của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp. Theo đánh giá, cải cách hoạt động xây dựng pháp luật đã có những tiến bộ vượt bậc cả về lượng và chất. Việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; bảo đảm quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân… Cùng với những chuyển biến tích cực trong họat động xây dựng pháp luật, công tác thi hành pháp luật cũng được quan tâm chú trọng hơn; bảo đảm các văn bản được ban hành đúng thẩm quyền, trình tự, thủ tục, hợp hiến, hợp pháp…

Một trong những kết quả nổi bật của cải cách tư pháp là Hiến pháp đã phân định rõ TAND là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người. Cơ chế phân công, phối hợp, kiểm soát hoạt động tư pháp giữa các cơ quan điều tra, kiểm sát, xét xử, thi hành án, luật sư, bổ trợ tư pháp cơ bản được hình thành, quyền tư pháp của TAND được xác lập bước đầu.  Dưới tác động của cải cách tư pháp, công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và việc bắt, giam, giữ được thực hiện nghiêm minh, dân chủ, công bằng hơn, hạn chế được oan, sai, bỏ lọt tội phạm, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, trên thực tế, việc triển khai một số nhiệm vụ cải cách tư pháp chưa đồng bộ; đội ngũ cán bộ tư pháp, luật sư và bổ trợ tư pháp chưa đáp ứng được yêu cầu hội nhập; vẫn còn tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực, vi phạm pháp luật, oan, sai... trong công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án...

Phát biểu tại diễn đàn, Bộ trưởng Hà Hùng Cường cho rằng, những kết quả đã đạt được trong việc thực hiện các nhiệm vụ cải cách pháp luật, cải cách tư pháp, bảo đảm quyền con người, quyền công dân đã thiết thực góp phần vào những thành tựu to lớn, mang ý nghĩa lịch sử mà Đảng, Chính phủ và nhân dân Việt Nam đạt được trong hơn một thập kỷ qua trên các lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, củng cố, tăng cường môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển đất nước... Nhờ đó, Việt Nam đã ra khỏi tình trạng kém phát triển, bước vào nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình, với vị thế và uy tín trong khu vực và trên trường quốc tế ngày càng được nâng cao.

Theo bà Pratibha Mehta, Điều phối viên thường trú LHQ tại Việt Nam, không phải ngẫu nhiên mà Diễn đàn đối tác pháp luật lần này tập trung thảo luận về Kế hoạch thực hiện các khuyến nghị UPR và hệ thống tư pháp hình sự. Bà nói: “Nhân quyền và tư pháp hình sự có mối liên hệ chặt chẽ với nhau; gần 40% các khuyến nghị Việt Nam chấp thuận có liên quan đến một khía cạnh nào đó của tư pháp hình sự. Và những sửa đổi gần đây trong Bộ luật hình sự và  Bộ luật tố tụng hình sự sẽ có tác động đến nhiều trong số các khuyến nghị này.

Bà Mehta cho rằng, những kinh nghiệm thực hành tốt nhất trong việc triển khai UPR cho thấy rằng tính minh bạch và sự tham gia rộng rãi là những yếu tố quan trọng của quá trình kiểm điểm rà soát. Quan trọng hơn, tất cả các bên liên quan nên có khả năng đánh giá sự tiến bộ của các hành động bằng một khung giám sát mạnh mẽ. Hệ thống thu thập dữ liệu và quá trình đánh giá mở trong tiến bộ của tất cả các bên liên quan sẽ là các yếu tố thành công chủ chốt cho kế hoạch hành động. Với sự tham gia đa ngành trong các hành động, một cơ chế phối hợp hiệu quả là rất quan trọng. Một Kế hoạch hành động có thể được hưởng lợi từ một kế hoạch có thời gian ràng buộc với những quy định rõ ràng về trách nhiệm giữa các cơ quan phối hợp.

”Sự tham gia rộng rãi của những cấp có quyền và nghĩa vụ là rất quan trọng. Một trong những lợi ích của cơ chế UPR đã được ghi nhận đó là UPR cung cấp một nền tảng toàn diện cho tất cả các bên liên quan phối hợp cùng nhau, tìm ra các điểm mạnh cũng như những lỗ hổng trong hệ thống bảo vệ các quyền con người, và cùng xác định các giải pháp nhằm vượt qua những thách thức còn tồn tại”, bà Mehta nói .

Bà Mehta cũng khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội dân sự trong việc đóng góp ý kiến về dự thảo Kế hoạch hành động cho UPR. Các tổ chức xã hội dân sự thường là các chuyên gia trong lĩnh vực của mình và có thể cung cấp các khuyến nghị có giá trị quan trọng trong hợp tác với các cơ quan nhà nước. Điều quan trọng là các tiếng nói có tính rộng rãi và bao trùm này đã phản ánh được sự đa dạng trong bối cảnh xã hội dân sự ở Việt Nam.

Quỳnh Anh