Cần cải cách chính sách và thể chế toàn diện để đạt được tăng trưởng vì mọi người

Theo báo cáo vừa được Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và Viện Hàn lâm Khoa học Xã học Việt Nam (VASS) công bố, Việt Nam cần cải cách chính sách và thể chế rộng khắp để có thể đạt được tăng trưởng bao trùm trong bối cảnh phát triển mới của đất nước.

Không bỏ ai lại phía sau

Báo cáo đánh giá, con đường tăng trưởng bao trùm, tức tăng trưởng nhanh, bền vững và không bỏ ai lại phía sau, là chìa khoá để đạt tiến bộ toàn diện về phát triển con người.

Theo Giáo sư Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch VASS, báo cáo này nhìn lại 30 năm Đổi Mới và định hình mô hình tăng trưởng mới qua lăng kính phát triển con người nhằm bảo đảm mọi công dân Việt Nam có thể phát huy đầy đủ tiềm năng và tận hưởng cuộc sống thịnh vượng.

Báo cáo quốc gia về Phát triển con người “Tăng trưởng vì mọi người” xem xét các cơ hội, thách thức và đưa ra khuyến nghị cải cách theo ba trụ cột chính của chiến lược tăng trưởng bao trùm: tăng việc làm có năng suất; cải thiện hệ thống y tế và giáo dục; và đổi mới hệ thống bảo trợ xã hội.

Báo cáo phân tích chi tiết ba trụ cột chính sách, và cho thấy nền kinh tế, giáo dục và y tế, bảo trợ xã hội đã có những chuyển đổi tích cực và thành tích đáng kể trong 30 năm qua, kể từ khi bắt đầu Đổi Mới. Tuy nhiên, Báo cáo cũng nhấn mạnh những vấn đề đang nổi lên và khuyến nghị Việt Nam cần một loạt cải cách để đẩy nhanh tăng trưởng bao trùm và thúc đẩy phát triển con người trong tương lai.

Theo đó, để tăng việc làm có năng suất, Việt Nam cần duy trì ổn định kinh tế vĩ mô; tăng hiệu suất kinh tế và sự kết nối công nghệ cũng như nuôi dưỡng sáng tạo.

Để cải thiện hệ thống giáo dục và y tế, Việt Nam cần cải thiện chất lượng và mở rộng tiếp cận giáo dục trước tiểu học, giáo dục bậc cao, và đào tạo nghề; đồng thời cần tiến hành đánh giá toàn diện các cải cách xã hội hoá trước khi nhân rộng.

Để đổi mới hệ thống bảo trợ xã hội, Việt Nam cần thực hiện các biện pháp khuyến khích để đạt mục tiêu bảo hiểm y tế toàn dân; hệ thống bảo hiểm xã hội tự chi trả; và xây dựng hệ thống Trợ giúp xã hội dựa trên nguyên tắc “vòng đời”.

Theo bà Pratibha Mehta, Điều phối viên thường trú LHQ và Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam, cần phải tập trung vào cả nhóm người nghèo và nhóm thu nhập trung bình thấp, những người có thu nhập không cao hơn nhiều so với chuẩn nghèo, những người làm việc trong khu vực không chính thức, người di cư đến đô thị và nông dân. Bà nói: “Cơ hội phát triển và được bảo vệ của họ rất hạn chế. Năng lực của họ chưa được sử dụng hết, sự tham gia và năng suất lao động của họ rất quan trọng đối với phát triển thành công ở Việt Nam”.

“Việt Nam có tiếp tục phát triển thành công hay không phụ thuộc vào khả năng xây dựng một nền kinh tế vì mọi người và công bằng- và điều này bắt nguồn từ khả năng cung cấp việc làm đầy đủ, cơ hội và bảo trợ cho tất cả mọi người.”, bà Mehta nói.

Phát triển không đồng đều

Báo cáo cho thấy ở cấp quốc gia, tiến bộ của Việt Nam về phát triển con người rất ấn tượng trong 35 năm qua nhưng không đồng đều qua các thời kỳ và đang chậm lại trong vài năm gần đây.

Vào cuối những năm 1980, tiến bộ chậm về Chỉ số Phát triển Con người (HDI – đo lường thành tựu tổng quan về thu nhập, giáo dục và sức khoẻ) đã tạo ra khoảng cách giữa Việt Nam và các nước có mức phát triển tương đồng. Chỉ số này sau đó tăng nhanh và Việt Nam trở thành ngôi sao trong giai đoạn 1990-2000, nhưng khoảng cách ấy không bao giờ khép lại. Hơn nữa, thành tích của Việt Nam đã chững lại kể từ khủng hoảng tài chính 2008.

Tương tự các Báo cáo quốc gia về Phát triển Con người trước đây, báo cáo 2015 xem xét tiến bộ phát triển con người trên toàn quốc. Báo cáo cho thấy các tỉnh đều có tiến bộ tích cực nhưng không đồng đều, một số tỉnh tiến nhanh hơn các tỉnh khác. Những tỉnh tiến bộ nhất đều phát triển kinh tế cân bằng với tiến bộ xã hội.

TP Hồ Chí Minh và Đà Nẵng có mức phát triển con người cao tương tự như Ba Lan hoặc Croatia. Các tỉnh nghèo như Hà Giang hay Lai Châu có mức phát triển con người tương đương với những nước như Guatemala và Ghana. Báo cáo cũng cho thấy “các ngôi sao đang lên” như Hậu Giang, Tiền Giang, Bình Phước, Thái Nguyên, và Phú Yên – những tỉnh có phát triển vượt bậc; và những “hòn đá tĩnh” như Hà Nam, Nghệ An, Phú Thọ, và Hà Tĩnh – những tỉnh có tiến bộ chậm hơn.

Tại buổi công bố, UNDP cũng giới thiệu những phát hiện chính trong Báo cáo Phát triển Con người 2015. Bên cạnh việc báo cáo tình hình phát triển con người quốc tế, bản báo cáo toàn cầu còn đánh giá thế giới việc làm và đóng góp cụ thể của việc làm cho phát triển con người. Báo cáo đưa ra nhiều thông điệp bổ sung về việc làm có năng suất, trong đó việc làm được hiểu theo nghĩa rộng là bao gồm cả các hoạt động được trả công và không trả công. Báo cáo cho thấy công việc nội trợ không công, chủ yếu do phụ nữ thực hiện khi chăm sóc gia đình, có vai trò quan trọng cho phát triển con người không khác gì việc làm được trả công. Báo cáo cũng trình bày các cơ hội và đe doạ từ cuộc cách mạng số và hội nhập toàn cầu nhanh chóng.

Quỳnh Chi