Phục hồi rừng ngập mặn, tạo sinh kế bền vững

Trong vài thập kỷ vừa qua, hơn một nửa diện tích rừng ngập mặn của Việt Nam đã bị chặt phá để làm ao nuôi tôm. Việc làm này đang gây ra những tổn hại nghiêm trọng đối với rừng ngập mặn,  phá hủy hệ sinh thái. Xác định tầm quan trọng của việc bảo vệ rừng ngập mặn và phát triển kinh tế bền vững cho địa phương, tạo sinh kế cho người dân, Tổ chức Bảo Tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) và Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) đã thực hiện dự án ‘Bảo tồn rừng ngập mặn dựa vào nuôi tôm bền vững và giảm phát thải” (được gọi tắt là dự án “MAM”) từ năm 2013.

Tác động kép

MAM là một sáng kiến khu vực giúp khôi phục rừng ngập mặn và xúc tiến chứng chỉ tôm sinh thái tại tỉnh ven biển Cà Mau, Việt Nam và tỉnh Chanthaburi, Thái lan. Dự án được hỗ trợ bởi Sáng kiến Khí hậu Quốc tế do Bộ Môi trường, Bảo tồn Thiên nhiên, Xây dựng và An toàn Hạt nhân Cộng hòa Liên Bang Đức (BMUB) tài trợ, do Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) và Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) thực hiện.

Ông Châu Công Bằng – Phó Giám đốc, Sở NN&PTNT Cà Mau cho biết, rừng ngập măn Cà Mau chiếm 50% tổng diện tích rừng ngập mặn cả nước. Tổng diện tích có thể nuôi tôm kết hợp với bảo vệ rừng 88.000 ha. Sản lượng tăng bình quân 2,7%/năm. Năm 2015, sản lượng tôm của tỉnh đạt 9.605 tấn. Hiện tại, đã có 6 công ty tham gia xây dựng vùng nuôi có chứng nhận quốc tế với tổng diện tích: khoảng 19.000 ha/4.000 hộ dân.

Ảnh: Tất Tiên

Theo ông Jake Brunner, Phó Giám đốc IUCN Khu vực Đông Nam Á cho biết, nuôi tôm kết hợp khôi phục rừng ngập mặn có hai mục đích.Thứ nhất là giảm thiểu biến đổi khí hậu. Thứ hai, rừng ngập mặn đóng vai trò rất quan trọng trong việc cải thiện lợi nhuận và sự ổn định của nuôi trồng thủy sản, mang lại nguồn thu nhập đa dạng và giảm thiểu rủi ro thị trường cho người dân. Một khi quy trình tự nhiên của hệ sinh thái được duy trì, các loài thủy sản sẽ có khả năng kháng bệnh và việc nuôi trồng thủy sản không cần thức ăn, hóa chất và kháng sinh.

Bà Nguyễn Thị Bích Thủy , Giám đốc dự án MAM nhận định, kết thúc giai đoạn 1 của dự án (từ năm 2013 – 2015), dự án đã có những kết quả bước đầu, khôi phục rừng ngập mặn, đẩy mạnh nuôi trồng tôm sinh thái có chứng chỉ, kết nối người nuôi tôm Cà Mau với thị trường xuất khẩu, và hỗ trợ cơ sở pháp lý cho việc xây dựng Cơ chế chi trả Dịch vụ Môi trường trong ngành nuôi trồng thủy sản tại Việt Nam.  “Dự án đã xây dựng được mối liên kết giữa hộ nuôi, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và thị trường tiêu thụ. Tập đoàn thủy sản Minh Phú đã liên kết với 1.150 hộ dân (tương đương diện tích 4.700 ha) tại Nhưng Miên, Công ty Quốc Việt cũng hợp tác với trên 500 hộ dân (tương đương diện tích 2.200 ha) tại Đất Mũi”, bà Thủy dẫn chứng.

Tới nay, gần 800 hộ nuôi tôm đã được cấp chứng chỉ Naturland và được thưởng cho công tác khôi phục và bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn. 1.500 hộ hiện đang trong quá trình xin cấp chứng chỉ. 

Theo ông Miguel Mendez - Giám đốc SNV Việt Nam cho biết, đến nay, 80 ha rừng ngập mặn (thuộc quyền sử dụng của 402 hộ dân) từng bị phá hủy để nuôi tôm trong các thập kỷ trước đã được trồng lại. Thực tế này cho thấy rằng các chính sách khuyến khích kinh tế phù hợp có thể biến hoạt động nuôi trồng tôm từ động cơ phá rừng và suy thoái rừng thành động lực khôi phục và bảo vệ rừng.  Dự án MAM cũng đã hỗ trợ xây dựng môi trường chính sách thuận lợi, hỗ trợ quá trình đưa ra quyết định có tính tham gia bao gồm cả các nhóm/bên liên quan và các cấp chính quyền địa phương.

Ông Lê Văn Quang – Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Thủy sản Minh Phú cho biết: Xây dựng mô hình nuôi tôm sinh thái đòi hỏi chi phí cao nên giá sản phẩm cao. Mặt khác, chỉ có thị trường Thụy Sỹ chấp nhận chứng chỉ Naturland, nếu như chúng ta có được tổng hợp tất cả các chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế thì cơ hội tiếp cận thêm các thị trường khác sẽ cao hơn.

Mở rộng mô hình

Ông Châu Công Bằng – Phó Giám đốc, Sở NN&PTNT cho biết Cà Mau dự kiến giai đoạn 2020-2030 tổng diện tích nuôi tôm rừng đạt 80.000 ha với sản lượng đạt 14.300 tấn/năm. Diện tích nuôi tôm rừng có chứng nhận sinh thái đạt 60.000 ha với sản lượng tôm được cấp chứng nhận sinh thái đạt 10.700 tấn, phục hồi và bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn đạt 60%.

Ông Miguel Mendez nhận định, chúng tôi sẽ không chỉ dừng lại ở quy mô khoảng 2.000 hộ nông dân tại Cà Mau. Trong giai đoạn tiếp theo của dự án, dự kiến sẽ nhân rộng mô hình tôm rừng ngập mặn tại các vùng ven biển khác, tăng cường sản xuất tôm sinh thái có chứng chỉ và đẩy mạnh bảo vệ rừng trên toàn khu vực sông Mê-kông.

Ngoài ra, dự án cũng đang tìm khả năng tiếp cận tài chính, hỗ trợ xây dựng chính sách chi trả dịch vụ hệ sinh thái rừng (PFES) trong phạm vi ngành thủy sản Việt Nam.  

Hương Ly