Hình tượng con mèo trong văn hóa dân gian Việt Nam

Mèo là con giáp đứng thứ tư, sau con Chuột, Trâu, Hổ trong 12 con giáp theo cách tính của người Việt Nam, là biểu tượng của sự thông minh, tài trí, nhanh nhẹn.

Loài mèo đã gắn bó với con người từ rất lâu đời, là một trong những loài vật được con người thuần chủng từ rất sớm. Hiện nay, mèo là một trong bảy loài vật thường được con người nuôi, đã trở thành con vật cưng phổ biến nhất trên thế giới, là người bạn gần gũi, thân thiết với trẻ em và người lớn.

Loài mèo có đặc điểm là loài vật ưa sạch sẽ, thích nằm những chỗ ấm áp, thích sưởi nắng, có bản tính cẩn thận, gọn gàng, nhanh nhẹn. Trong cuộc sống, mèo là con vật biết giúp việc khá đắc lực cho con người, nó có thể bảo vệ hàng hóa nông sản, đồ vật,… khỏi bị lũ chuột tấn công. Mèo thường săn mồi vào ban đêm nhờ đôi mắt xanh tinh anh cùng với ưu điểm là chuyển động nhẹ nhàng, giỏi leo trèo nên không tạo ra tiếng động lớn, dễ dàng tiếp cận và bắt con mồi. Vào ban ngày, mèo thường nằm nghỉ ngơi, sưởi ấm, mèo thích sự yên tĩnh, kín đáo để nằm khoanh tròn, mắt lim dim.

Mèo cũng là một trong những loài vật có những đặc điểm nổi bật và ý nghĩa lớn trong văn hóa dân gian của người Việt Nam.

Từ bao đời nay, hình tượng con mèo đã đi vào thơ ca, ca dao, tục ngữ, trở thành hình ảnh trong các tác phẩm nghệ thuật, văn học, ca nhạc. Những câu ca dao, tục ngữ có hình ảnh con mèo như: “Tiu nghỉu như mèo cắt tai”, “Mèo khen mèo dài đuôi”, “Lèo nhèo như mèo vật đống rơm”, “Con mèo mà trèo cây cau/ Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà/ Chú chuột đi chợ đường xa/ Mua mắm, mua muối giỗ cha chú mèo”,… Mỗi câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ đều có ý nghĩa liên hệ đến con người, nhằm mục đích căn dặn, nhắc nhở con người sống tốt, tận dụng những bản năng, đức tính tốt đẹp của con mèo.

Ở Việt Nam, từ khi các dòng tranh dân gian ra đời thì hình ảnh con mèo đã đi vào văn hóa nghệ thuật. Trong tranh “Đám cưới chuột” của làng tranh Đông Hồ, người ta bắt gặp hình ảnh tiến sĩ chuột vinh quy cưới vợ nhưng vẫn phải dâng lễ vật cho chú mèo béo tốt, phản ánh sinh động hiện thực xã hội thời phong kiến. Không chỉ xuất hiện trong tranh Tết Đông Hồ, hình ảnh con mèo còn xuất hiện trên các bức chạm khắc ở những nơi chốn tôn nghiêm như đình làng Bình Lục - Quảng Ninh, cảnh mẹ con nhà mèo quây quần, chạm nổi ở bia chùa Linh Quang - Hải Phòng.

Trong phong thủy, mèo được coi là linh vật đem lại sự cát tường, thịnh vượng, có thể nhờ linh lực để hóa giải sát khí. Với những ý nghĩa biểu tượng lớn về phong thủy như vậy, người ta thường hay trưng bày tượng con mèo trong nhà với mong muốn mang điều tốt đẹp, tài lộc về cho gia đình.

Dịp Tết Âm lịch Quý Mão 2023, Bộ Thông tin và Truyền thông đã chính thức phát hành bộ tem “Tết Quý Mão” với lời chúc về một năm mới trăm điều an khang, vạn điều may mắn, mã đáo thành công, lộc đến nhà nhà.

Bộ tem gồm 02 mẫu tem và 01 blốc do họa sĩ Nguyễn Quang Vinh thiết kế. Bộ tem có thời hạn lưu hành trên mạng bưu chính công cộng từ ngày 01/12/2022 đến 30/6/2024. Mão (con mèo) trên tem được thể hiện theo phong cách hiện đại, đường nét dứt khoát, mạnh mẽ nhưng cũng thể hiện sự mềm mại, uyển chuyển. Các chú mèo trong hai mẫu tem được sắp xếp đối xứng, hướng vào nhau như mong ước về đoàn viên, sum vầy ngày Tết.

Quỳnh Chi (Vietnam Business Forum)