Chỉ số Xanh cấp tỉnh PGI 2024: Chất lượng quản trị môi trường có sự cải thiện

Cam kết tăng trưởng xanh của Việt Nam đang mang lại những kết quả rõ rệt, thể hiện qua cải thiện đo lường được trong quản trị môi trường. Điểm Chỉ số xanh cấp tỉnh (PGI) trung bình của các tỉnh/thành Việt Nam đã tăng 3,9 điểm, từ 21,00 điểm năm 2023 lên 25,39 điểm năm 2024, tương đương mức cải thiện 17% chỉ trong vòng một năm.

Kết quả PGI 2024 cho thấy, Hải Phòng giữ vị trí số một trên bảng xếp hạng tổng thể nhờ thành tích vượt trội ở cả bốn chỉ số thành phần, với tổng điểm đạt 29. Xếp sau lần lượt là Vĩnh Long (28,16 điểm), Hà Nam (28,04 điểm), Bắc Ninh (27,78 điểm) và Bình Dương (27,64 điểm).

Ghi nhận mức cải thiện

Chỉ số xanh cấp tỉnh (PGI) do VCCI phối hợp cùng USAID và các đối tác tư nhân khởi xướng nhằm đánh giá vai trò của bảo vệ môi trường trong chiến lược phát triển của Việt Nam, được xây dựng và hoàn thiện trong suốt sáu năm qua. Tương tự cách tiếp cận của PCI, chỉ số PGI tập hợp cảm nhận của doanh nghiệp và truyền tải “tiếng nói” của cả cộng đồng doanh nghiệp về chất lượng quản trị môi trường tới chính quyền các cấp.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký VCCI, Giám đốc Dự án sáng kiến PGI, một địa phương được coi là có chất lượng quản trị môi trường tốt khi có những nỗ lực phòng ngừa và giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu (BĐKH) (chỉ số thành phần 1); thực thi các quy định và có các biện pháp hợp lý để đảm bảo việc tuân thủ các quy định pháp luật về môi trường mà không tạo thêm gánh nặng quá lớn cho doanh nghiệp (chỉ số thành phần 2); hướng dẫn, phổ biến đầy đủ về các thực hành xanh và chú trọng mua sắm xanh (chỉ số thành phần 3); và khuyến khích “xanh hóa” mô hình sản xuất kinh doanh thông qua các chính sách và chương trình hỗ trợ cụ thể (chỉ số thành phần 4).

Kết quả PGI 2024 cho thấy, điểm trung vị của các tỉnh/thành phố cũng thay đổi tương tự, tăng từ 21,9 điểm năm 2023 lên 24,9 điểm hiện nay. Đáng chú ý, cả 63 tỉnh/ thành phố trong bảng xếp hạng PGI năm nay đều ghi nhận mức cải thiện ở cả bốn chỉ số thành phần so với năm 2023, đồng thời nổi lên hai xu hướng đáng chú ý. Mức cải thiện lớn nhất được ghi nhận ở chỉ số thành phần 4, đo lường các chính sách ưu đãi và dịch vụ hỗ trợ của địa phương (tăng 1,3 điểm), và chỉ số thành phần 2 về tiêu chuẩn quản lý (tăng 1,14 điểm). Chỉ số thành phần 3 về vai trò lãnh đạo môi trường của tỉnh cũng tăng gần 1 điểm. Mức cải thiện nhỏ nhất là 0,15 điểm ở chỉ số thành phần về giảm thiểu ô nhiễm và phòng chống chịu thiên tai, BĐKH.

Báo cáo đánh giá, công tác thực thi quy định môi trường ở cấp tỉnh đang được tăng cường, kéo theo mức độ tuân thủ môi trường của doanh nghiệp gia tăng. Ở chỉ số thành phần 1, có 59% doanh nghiệp cho biết chất lượng môi trường là tốt (tăng so với 57% năm 2023); 31% doanh nghiệp cảm nhận ô nhiễm giảm (so với 29% năm 2023); và 56% cho biết ô nhiễm không còn là vấn đề – tăng 11 điểm phần trăm so với năm 2023. Ở chỉ số thành phần 2, việc siết chặt thực thi quy định thể hiện rõ qua các con số: năm 2024, 53% doanh nghiệp từng bị thanh tra môi trường, tăng so với 46% năm trước; 81% doanh nghiệp cho biết địa phương có biện pháp xử phạt nghiêm các vi phạm môi trường (tăng gần 6,9 điểm phần trăm so với 2023); đồng thời, 78% doanh nghiệp đánh giá địa phương có hành động kịp thời để xử lý vấn đề ô nhiễm (tăng 7,3 điểm phần trăm).

Dữ liệu PGI 2024 cũng như các bằng chứng thực nghiệm trước đó cho thấy, siết chặt quy định là một trong những động lực mạnh mẽ nhất thúc đẩy doanh nghiệp nâng cấp xanh, đặc biệt với các doanh nghiệp định hướng thị trường nội địa. Ở chỉ số thành phần 3, 20% doanh nghiệp đồng ý rằng lý do chính khiến họ nâng cấp xanh là do quy định pháp luật (so với 14,3% năm 2023). Như vậy, việc tăng cường thực thi gắn liền với tỷ lệ 49% doanh nghiệp thực hiện nâng cấp xanh (chỉ số thành phần 3) và 36% doanh nghiệp hoạt động trong ngành xanh (chỉ số thành phần 4) – đều tăng lần lượt 10 và 5 điểm phần trăm so với các mốc trước đó.

“Chi phí không chính thức” về thanh, kiểm tra môi trường tăng mạnh

Theo báo cáo PGI 2024, khi số lượng các cuộc thanh tra và mức độ thực thi quy định tăng lên, doanh nghiệp lại bày tỏ nhiều bức xúc hơn về gánh nặng thủ tục và tính công bằng của các hoạt động thanh, kiểm tra môi trường. Năm 2023, chỉ 5% doanh nghiệp cho rằng cán bộ thanh tra môi trường gây ra gánh nặng quy định quá mức, nhưng sang năm 2024, tỷ lệ này đã tăng hơn gấp đôi lên 11,5%. Chỉ 1,1% doanh nghiệp ghi nhận có sự phối hợp giữa các đoàn kiểm tra thuộc các cơ quan khác nhau để giảm gánh nặng thủ tục, giảm nhẹ so với năm trước. Chỉ một phần tư các doanh nghiệp cho rằng các cuộc thanh, kiểm tra là công bằng, xét trên các tiêu chí về vấn đề được nêu ra, vi phạm bị phát hiện, quyết định xử phạt và mức phạt có hợp lý hay không – giảm 5 điểm phần trăm so với mức vốn đã thấp là 30% năm 2023.

Đáng ngại hơn, tỷ lệ doanh nghiệp cho biết phải trả phí không chính thức khi bị thanh, kiểm tra môi trường đã tăng hơn gấp đôi: 50% doanh nghiệp trên toàn quốc xác nhận có chi phí ngoài luồng cho cán bộ thanh, kiểm tra môi trường trong năm 2024, so với chỉ 22% năm trước. Như vậy, dù hoạt động thanh tra đã phát huy vai trò, vẫn cần rất nhiều nỗ lực để thuyết phục doanh nghiệp rằng thanh, kiểm tra môi trường là cần thiết, thông qua việc nâng cao chất lượng quy trình và quy định mà doanh nghiệp phải tuân thủ.

Tăng trưởng kinh tế của Việt Nam đã đưa đất nước đến một ngã rẽ quan trọng. Những thành tựu nổi bật trong việc đạt được vị thế quốc gia có thu nhập trung bình có thể bị đe dọa bởi các rủi ro môi trường và thiên tai ngày càng gia tăng, vốn gây thiệt hại cho hạ tầng, cản trở hoạt động sản xuất kinh doanh và đe dọa sinh kế của người dân. Theo báo cáo, điều quan trọng lúc này là VN cần xây dựng hệ thống quản trị đủ mạnh để các nhà hoạch định chính sách có thể ứng phó hiệu quả với những thách thức này, đồng thời duy trì sự cân đối hợp lý giữa việc duy trì sự thuận lợi, tính cạnh tranh của môi trường kinh doanh và việc kiểm soát các hoạt động làm gia tăng ô nhiễm và biến đổi khí hậu, có nguy cơ cản trở phát triển kinh tế bền vững trong dài hạn…

Quỳnh Anh (Vietnam Business Forum)