Hoàn thiện chính sách, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong các khu công nghiệp

Trong tiến trình phát triển công nghiệp theo hướng bền vững, mục tiêu không chỉ dừng lại ở việc gia tăng sản lượng, mà còn phải khẳng định trách nhiệm đối với môi trường và cộng đồng. Hệ thống pháp luật Việt Nam đã có nhiều quy định cụ thể về bảo vệ môi trường trong khu công nghiệp (KCN), tuy nhiên việc thực thi còn gặp nhiều vướng mắc. Bài toán hiện nay là hoàn thiện chính sách, thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn, từ đó hình thành các KCN thế hệ mới xanh, hiện đại và bền vững. 

Hoàn thiện hành lang pháp lý

Trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, các KCN đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư và tạo việc làm. Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực, hoạt động của các KCN cũng làm phát sinh nhiều vấn đề về môi trường, đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ và bền vững.

Bài toán hiện nay là hoàn thiện chính sách, thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn, từ đó hình thành các KCN thế hệ mới xanh, hiện đại và bền vững

Những năm qua, hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường đã được bổ sung, hoàn thiện, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho việc kiểm soát ô nhiễm và triển khai các mô hình phát triển theo hướng tuần hoàn. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định rõ, các KCN phải đầu tư và vận hành hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt quy chuẩn kỹ thuật, đồng thời phải thực hiện quan trắc môi trường tự động, liên tục, truyền dữ liệu về cơ quan quản lý nhà nước để giám sát.

Nghị định số 35/2022/NĐ-CP ngày 28/5/2022 của Chính phủ về quản lý KCN, khu kinh tế nêu rõ trách nhiệm của chủ đầu tư hạ tầng trong việc xây dựng, vận hành công trình bảo vệ môi trường chung. Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT ngày 10/01/2022 hướng dẫn kỹ thuật trong giám sát và báo cáo môi trường định kỳ, yêu cầu các doanh nghiệp trong KCN thực hiện đầy đủ nghĩa vụ báo cáo và công khai thông tin môi trường.

Đặc biệt, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 (khoản 5, Điều 149) khuyến khích phát triển mô hình KCN sinh thái - nơi các doanh nghiệp phối hợp tái sử dụng tài nguyên, chia sẻ phụ phẩm sản xuất và giảm thiểu chất thải theo hướng tuần hoàn. Bộ Công Thương cũng đã lựa chọn 03 KCN làm mô hình thí điểm chuyển đổi gồm: Trà Nóc 1 (Cần Thơ), Hòa Khánh (Đà Nẵng), và Khánh Phú (Ninh Bình). Kết quả bước đầu cho thấy, các mô hình này giúp giảm 15 - 25% chi phí sản xuất và giảm phát thải từ 10 - 20% so với cách làm truyền thống. Hiện cả nước có hơn 400 KCN đang hoạt động. Tuy nhiên, theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mới chỉ khoảng 70% số KCN có hệ thống xử lý nước thải tập trung, trong đó không phải tất cả đều đạt quy chuẩn và vận hành ổn định. Đây là thực tế đáng chú ý trong quá trình triển khai các quy định của pháp luật vào thực tiễn.

Cần thúc đẩy chuyển đổi xanh trong các KCN

Mặc dù hệ thống pháp luật đã được ban hành tương đối đầy đủ, quá trình thực thi tại nhiều địa phương vẫn còn nhiều bất cập, vướng mắc. Tại một số địa phương, việc xả thải vượt quy chuẩn kỹ thuật môi trường vẫn còn diễn ra. Không ít doanh nghiệp trong các KCN chưa kết nối hệ thống quan trắc tự động với cơ quan quản lý, hoặc thực hiện báo cáo môi trường một cách hình thức.

Về mô hình kinh tế tuần hoàn, nhiều doanh nghiệp còn gặp khó khăn trong việc chia sẻ hạ tầng, liên kết sử dụng phụ phẩm và đầu tư công nghệ tái chế. Đặc biệt, ở các KCN vừa và nhỏ tại các tỉnh như Phú Thọ, Hưng Yên, Thanh Hóa, việc áp dụng mô hình tuần hoàn còn rất hạn chế do thiếu nguồn lực và thiếu thông tin hướng dẫn kỹ thuật.

Mặt khác, chính sách ưu đãi hiện nay chưa thực sự đủ mạnh để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và xử lý chất thải. Các quy định liên quan đến ưu đãi thuế, tín dụng xanh còn phân tán ở nhiều văn bản, khiến doanh nghiệp khó tiếp cận và triển khai đồng bộ.

Tuy nhiên, vẫn có những mô hình điển hình đáng ghi nhận. Tại KCN VSIP Hải Phòng, nhiều doanh nghiệp đã đầu tư hệ thống năng lượng mặt trời áp mái, tiết kiệm 40% lượng điện từ lưới và giảm phát thải khoảng 3.000 tấn CO₂ mỗi năm. Đây là minh chứng cho thấy, nếu có cơ chế phù hợp, doanh nghiệp hoàn toàn có thể chuyển đổi theo hướng xanh và hiệu quả.

Để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho quá trình chuyển đổi xanh trong các KCN, theo ý kiến của nhiều chuyên gia, Việt Nam cần sớm ban hành bộ tiêu chí kỹ thuật cho KCN sinh thái và cơ chế đánh giá, công nhận các mô hình tuần hoàn. Đồng thời, đẩy mạnh chuyển đổi số trong giám sát môi trường, tăng cường công khai dữ liệu quan trắc, kết nối các KCN vào hệ thống giám sát tập trung từ Trung ương đến địa phương. Phát triển các KCN thế hệ mới giúp nâng cao chất lượng môi trường, tạo lợi thế cạnh tranh, thu hút đầu tư chất lượng cao. Qua đó thực hiện hiệu quả mục tiêu phát triển kinh tế xanh, tăng trưởng xanh mà Đảng và Nhà nước đã đề ra.

Giang Tú (Vietnam Business Forum)