Gỡ thẻ vàng IUU: “Phải làm bằng được và không thể kéo dài“

Trong suốt thời gian qua, Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU) do Thủ tướng Chính phủ trực tiếp chỉ đạo đã tổ chức họp định kỳ vào thứ Ba hàng tuần với sự tham dự của các bộ, ngành và kết nối trực tuyến với toàn bộ các tỉnh, thành phố ven biển với quyết tâm và mục tiêu: gỡ thẻ vàng của EC.

Hiện nay tỷ lệ tàu cá lắp VMS đã đạt hơn 99% trên toàn quốc

Theo Thủ tướng Phạm Minh Chính, đây là việc không thể không làm và không thể kéo dài, phải làm bằng được, vì danh dự của đất nước, của quốc gia, uy tín của Đảng và Nhà nước, của nhân dân trên trường quốc tế, đồng thời cũng là vì nghề cá phát triển bền vững.

Trong tháng 11/2025, đoàn thanh tra Ủy ban châu Âu (EC) dự kiến sang Việt Nam kiểm tra lần thứ 5 về IUU. Đây được coi là cơ hội mang tính quyết định của thủy sản Việt Nam trong việc tiếp cận thị trường châu Âu - nơi đang chiếm khoảng 20% kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước. Như vậy, sau 8 năm nỗ lực liên tục dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chính phủ, Việt Nam đang bước vào giai đoạn then chốt nhất để gỡ bỏ cảnh báo thẻ vàng IUU.

Rào cản cuối cùng khiến EC chưa gỡ thẻ vàng chính là tình trạng một số tàu cá Việt Nam vẫn xâm phạm vùng biển nước ngoài, hành vi này bị EU coi là vi phạm nghiêm trọng nhất. Luật Thủy sản năm 2017 yêu cầu 100% tàu cá từ 15m trở lên phải lắp đặt và duy trì tín hiệu VMS (thiết bị giám sát hành trình).

Hiện nay tỷ lệ tàu cá lắp VMS đã đạt hơn 99% trên toàn quốc. Các địa phương có chuyển biến nhanh bao gồm Quảng Ninh, Thanh Hóa, Quảng Ngãi, Cần Thơ, Hà Tĩnh, Khánh Hòa, Đắc Lắk,… đều đã đạt 100% tàu từ 15m trở lên lắp VMS và kiểm soát theo “danh sách đỏ” tàu có nguy cơ vi phạm mỗi tuần.

Nhiều tỉnh đã công khai danh sách tàu cá mất kết nối hoặc có dấu hiệu vượt ranh giới biển, gửi đến cả lực lượng biên phòng các nước láng giềng để phối hợp theo dõi theo cơ chế song phương đáp ứng chính xác yêu cầu của EC về thực thi xuyên biên giới.

Trong 12 tháng qua, Việt Nam đã khởi tố hình sự các vụ vi phạm VMS, thay vì chỉ nhắc nhở hoặc phạt hành chính như các năm trước. Theo báo cáo của Bộ Công an, tổng số vụ khởi tố từ năm 2024 đến ngày 26/10/2025 là 84 vụ/130 bị can; đưa ra xét xử 43 vụ/88 bị cáo.

Châu Âu là thị trường cao cấp, có yêu cầu cao về tiêu chuẩn môi trường, xã hội và an toàn thực phẩm. Những sản phẩm thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trái phép, theo những cách thức không nhân đạo, gây nguy hại cho môi trường không được người tiêu dùng chấp nhận. Do vậy, việc một bộ phận nhỏ ngư dân, doanh nghiệp Việt Nam vì lợi ích cá nhân có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến hình ảnh, uy tín của ngành thủy sản, tác động tiêu cực đến đời sống, sinh kế của đa số nông dân, ngư dân làm ăn chân chính.

Từ năm 2017 đến nay, thủy sản khai thác của Việt Nam xuất khẩu sang EU giảm mạnh. Nhiều đơn hàng bị kiểm tra 100%, thời gian thông quan kéo dài, chi phí tăng 15 - 20%. Riêng năm 2024, đã có gần 10.000 lô hàng thủy sản khai thác phải kiểm tra hồ sơ, trong đó trên 50% lô bị giữ lại để xác minh truy xuất nguồn gốc.

EU hiện nhập khẩu khoảng 22 tỷ USD thủy sản/năm, trong đó Việt Nam từng chiếm trên 1,5 tỷ USD. Nếu gỡ được thẻ vàng, thủy sản khai thác của Việt Nam sẽ trở lại vị thế cạnh tranh. Không chỉ EU, việc tuân thủ IUU cũng là “giấy thông hành” để vào các thị trường cao cấp khác như Nhật, Mỹ, Úc,…

Thủy sản là nhóm hàng có lợi thế thuế quan lớn, nếu còn thẻ vàng, những lợi thế này coi như mất trắng, nhất là trong bối cảnh Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, UKVFTA) thì càng ảnh hưởng mạnh mẽ đến sức cạnh tranh của doanh nghiệp thủy sản Việt Nam.

Nếu Việt Nam gỡ thành công “thẻ vàng” vào năm 2025, đó sẽ là cột mốc quan trọng giúp ngành thủy sản khôi phục thị trường EU và củng cố hình ảnh quốc gia khai thác có trách nhiệm. Thành công này không chỉ mở rộng cơ hội xuất khẩu mà còn thúc đẩy hình thành nghề cá bền vững, nơi ngư dân sống ổn định bằng hoạt động hợp pháp, doanh nghiệp phát triển nhờ chuỗi giá trị minh bạch, đồng thời góp phần khẳng định chủ quyền và cam kết bảo vệ nguồn lợi biển đảo Việt Nam.

Anh Mai  (Vietnam Business Forum)