Nông thôn Việt Nam: Còn đối mặt nhiều thách thức

Để có cái nhìn toàn diện và đầy đủ về bức tranh nông thôn Việt Nam, mới đây Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đã phối hợp cùng với Viện Khoa học Lao động và Xã hội (ILSSA), Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển Nông nghiệp Nông thôn (IPSARD) tổ chức Hội thảo công bố báo cáo Đặc điểm kinh tế nông thôn Việt Nam: Kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2014 tại 12 tỉnh.

Theo ông Lưu Đức Khải, Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn (CIEM) cho biết, cuộc điều tra tiếp cận nguồn lực nông thôn Việt Nam lần đầu tiên được thực hiện vào năm 2002 và sau đó được mở rộng quy mô và điều tra lặp lại hai năm một lần từ 2006 đến  2014. Trong cuộc điều tra năm 2014 lần này số liệu thống kê được thu thập từ 3.648  hộ gia đình nông thôn ở 12 tỉnh gồm Lào Cai, Lai Châu, Đắk Lắk, Đắk Nông, Hà Tây (cũ), Phú Thọ, Nghệ An, Quảng Nam, Khánh Hòa, Lâm Đồng và Long An. Việc điều tra tiếp cận nguồn lực gia đình nông thôn Việt Nam đã phỏng vấn lặp lại các hộ ở mỗi năm, điều này cho các nhà nghiên cứu và các nhà hoạch định chính sách Việt Nam biết được quá trình phát triển kinh tế theo thời gian. Nội dung chính của bản Báo cáo là nhằm cung cấp các chỉ số kinh tế - xã hội và phân tích những thay đổi theo thời gian bằng những thông tin thu thập được năm 2014 so với các thông tin thu thập được từ các cuộc điều tra của những năm trước.

Nông dân đã năng động hơn

Ông Khải cho biết, kết quả bước đầu cho thấy, bình quân thu nhập của người nông dân đạt 87 triệu đồng/1 hộ/1 năm, thấp nhất khoảng trên 50 triệu, tập trung ở khu vực Tây Bắc, như: Điện Biên, Lai Châu và cao nhất là trên 130 triệu tập trung ở những tỉnh có kinh tế năng động hơn như: Long An, Hà Tây cũ... Tỷ lệ hộ nghèo chỉ còn 13,2%, vấn đề tiếp cận nước sạch, vệ sinh môi trường... diễn tiến theo hướng tích cực.

Khoảng cách chênh lệch trong nhu nhập của các hộ nông dân hiện lên rõ ràng. Đáng chú ý là trong các loại thu nhập này thì thu nhập từ nông nghiệp đang giảm đi từ 28% xuống còn 18%. Theo ông Khải, sở dĩ có hiện tượng trên là do vai trò của nông nghiệp đang giảm đi một cách tương đối. Cụ thể, tỷ trọng thu nhập về nông nghiệp giảm, tỷ trọng về lao động việc làm, tự làm khoảng 40% và làm công ăn lương chiếm trên 30%-40% cho thấy, vai trò đang tăng lên của làm công ăn lương, cũng như tự làm của hộ nông dân. Điểm này cho thấy người nông dân đang năng động hơn và tự phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, tự mình thoát nghèo.

Một điểm sáng khác là tỷ lệ hộ nghèo tại các địa phương cũng giảm đáng kể, cụ thể năm 2012 số hộ nghèo là 27,1% thì đến năm 2014 chỉ còn 13,2%. Một vấn đề gây nhiều bức xúc khác là chuyện di cư ở nông thôn cũng được cải thiện, năm 2012 tỷ lệ hộ gia đình có người di cư lâu dài là 22% nhưng đến năm 2014 chỉ còn 15%.

Còn nhiều hạn chế

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, dễ nhận thấy những chuyển biến tích cực từ bộ mặt nông thôn Việt Nam song không khỏi lo lắng trước những tồn tại khó khăn hạn chế mà khu vực nông thôn Việt đang từng ngày từng giờ vẫn phải đối mặt. Mặc dù tỷ lệ hộ nghèo tuy có giảm nhưng khả năng tái nghèo vẫn còn rất cao, điều này cho thấy người nông dân và khu vực nông thôn vẫn chưa thực sự tìm ra con đường đổi mới thực sự để phát triển bền vững.

Một vấn đề rất nan giải khác là vấn nạn thất nghiệp ở nông thôn chưa được giải quyết tận gốc rễ. Theo đó, những người dân sống ở nông thôn vẫn chưa được tiếp cận đầy đủ về các cơ chế chính sách liên quan đến vấn đề đất đai, sổ đỏ…. Ở tầm vĩ mô, tình hình thu hút đầu tư vào khu vực nông thôn vẫn còn yếu và chưa thực sự mang lại hiệu quả kinh tế cao. Tỷ lệ hộ gia đình nông thôn tham gia trồng trọt vẫn lớn, chiếm 80-90%, cho thấy sản xuất nông nghiệp vẫn rất quan trọng. Hiện tượng khai thác tài nguyên thiên nhiên chung, khai thác thiếu bền vững vẫn diễn ra tại nhiều địa phương,… gây ra mất cân bằng sinh thái.

TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Viện trưởng Viện IPSARD cho biết, cơ hội về việc làm, sinh kế càng ngày càng khó khăn hơn, trong khi tài nguyên không thể khai thác hơn được, tình trạng mất trật tự an ninh, an toàn vệ sinh thực phẩm tăng lên, niềm tin vào cộng đồng giảm sút. Chính các tác nhân trên làm cho chỉ số hạnh phúc của người dân nông thôn giảm sút đáng kể. Cụ thể, tỷ lệ hạnh phúc trong cuộc sống, tức là chỉ số hài lòng về cuộc sống của người dân nông thôn trong đợt điều tra lần này giảm sút so với cuộc điều tra năm 2012. Số người được hỏi cảm thấy hạnh phúc chỉ là 43,9%, giảm 5,2% so với năm 2012. Trong khi đó, số người cảm thấy không hạnh phúc chiếm 56,1%, tăng 6% so với năm 2012.

Bên cạnh đó, TS Tuấn cũng nhìn nhận thấy tỷ lệ người dân nông thôn chưa qua đào tạo, không có bằng cấp ở nông thôn còn khá cao, chiếm trên 70% dân số, gây ra nhiều khó khăn trong việc áp dụng tái cơ cấu nông nghiệp, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, tăng thu nhập cho người dân.

Anh Phương