Kinh tế Việt Nam có “chậm chân”?

Sau gần 30 năm đổi mới (từ năm 1986), nền kinh tế đã chuyển từ cơ chế quan liêu bao cấp sang thể chế kinh tế thị trường, gặt hái được nhiều thành tựu to lớn. Tuy nhiên, trong những năm gần đây nhiều nguồn lực cùng những dư địa kinh tế phần nào đã bị vơi cạn. Đây cũng chính là thời điểm chúng ta phải cơ cấu lại, tạo bước đột phá cùng xung lực mới cho một thể chế thay đổi. Đó chính là thông điệp được Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh đưa ra tại Hội thảo “Cải cách thể chế kinh tế Việt Nam để hội nhập và phát triển giai đoạn 2015 - 2035” được tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Nguy cơ tụt hậu

Theo thông tin từ Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) trong Báo cáo nghiên cứu “Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam và nguy cơ tụt hậu so với các nước trong khu vực”, đã chỉ ra rằng trong thời gian gần đây về cơ bản nền kinh tế Việt Nam đã duy trì được tốc độ tăng trưởng khá. Theo đó, từ một quốc gia có GDP năm 1990 chỉ đạt khoảng 6,4 tỷ USD, xếp vị trí thứ 90 trên thế giới, sau gần 25 năm phát triển, quy mô kinh tế của Việt Nam đã cải thiện đáng kể với GDP năm 2014 đạt 186,2 tỷ USD, xếp vị trí thứ 55 thế giới.

Song nội dung báo cáo cũng cho biết, quy mô nền kinh tế dù đã được mở rộng, khoảng cách GDP của Việt Nam so với một số nước trong khu vực ASEAN đã được thu hẹp. Nhưng so với một số quốc gia tiên tiến ở khu vực thì nền kinh tế Việt Nam vẫn còn bị tụt hậu, hạn chế. Cụ thể, so sánh năm 2014, GDP của Indonesia gấp 4,8 lần GDP của Việt Nam; Thái Lan gấp 2 lần; Malaysia gấp 1,8 lần, Singapore gấp 1,7 lần và Philippines gấp 1,5 lần. Do đó, theo Tổng cục Thống kê, dù đã được cộng đồng quốc tế công nhận là quốc gia có mức thu nhập trung bình, nhưng so về khoảng cách GDP bình quân đầu người của Việt Nam với các nước vẫn còn quá lớn, vẫn có nguy cơ bị tăng lên.

Nhấn mạnh thêm, Tổng cục Thống kê tính toán, nếu tính chung mốc thời gian xuất phát điểm để phát triển kinh tế, thì cũng là một con số khá xa vời. Cụ thể, Hàn Quốc mất 16 năm để vươn lên nước có thu nhập trung bình thấp. Cũng với mục tiêu này, Thái Lan mất 27 năm, Indonesia mất 34 năm. Đặc biệt, với khởi điểm phát triển muộn hơn vào năm 1970, Malaysia chỉ mất 6 năm để đạt mục tiêu trở thành nước có thu nhập trung bình thấp. 

Do đó, theo các chuyên gia kinh tế của Tổng cục Thống kê, mặc dù đạt tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đầu người cao, nhưng nếu so sánh với các nước khác thì Việt Nam đang đi sau Hàn Quốc khoảng 30 - 35 năm, sau Malaysia khoảng 25 năm, sau Thái Lan khoảng 20 năm, sau Indonesia và Philippines khoảng 5 - 7 năm.

Mặt khác, tuy cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực nhưng còn chậm, tỷ trọng nông nghiệp còn lớn so với một số nước trong khu vực. Tỷ lệ tiết kiệm so với GDP luôn thấp hơn tỷ lệ đầu tư so với GDP và đang có xu hướng giảm dần; tình trạng bội chi ngân sách và nợ công đang có xu hướng tăng lên trong những năm gần đây; thị trường tài chính phát triển tương đối thấp và còn nhiều bất ổn so với một số nước trong khu vực.

Đặc biệt, một trong những tiêu chí đánh giá sức cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam là năng suất lao động cũng chưa có mức tăng trưởng đúng với tiềm năng thực lực vốn có. Theo đó, năng suất lao động của Việt Nam thời gian qua đã cải thiện đáng kể, theo giá hiện hành đạt 74,7 triệu đồng/lao động (tương đương 3.530 USD), khoảng cách tương đối về năng suất lao động với các nước ASEAN được thu hẹp dần, nhưng khoảng cách tuyệt đối lại gia tăng. Khoảng cách chênh lệch về tay nghề lao động còn có lỗ hổng lớn trong các thành phần kinh tế. Cụ thể, trong các thành phần kinh tế, khu vực FDI có năng suất lao động cao nhất, gấp 1,7 lần khu vực Nhà nước và gấp 9,2 lần khu vực ngoài Nhà nước.

Tiếp tục cải cách thể chế kinh tế

Theo lập luận của Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương, thời gian qua, nền kinh tế Việt Nam đang dần phục hồi nhưng chậm, tăng trưởng thấp hơn nhiều so với trước; tiềm năng tăng trưởng phục hồi chậm đến năm 2014 và có dấu hiệu suy giảm từ 2015; tốc độ tăng thu ngân sách đang có xu hướng giảm và thấp hơn tốc độ tăng chi; tốc độ tăng chi đầu tư từ ngân sách biến động thất thường và cơ bản thấp hơn chi thường xuyên; cơ cấu chi ngân sách không hợp lý, không phù hợp với phát triển trung và dài hạn; nợ công tăng nhanh, hiện đã cao hơn các nước trong khu vực; thu tăng thấp hơn tăng chi, bội chi ngân sách đang có xu hướng gia tăng, nợ công tăng nhanh; sai lệch về phân bổ và sử dụng vốn; tăng trưởng kinh tế trong các giai đoạn khác nhau có chênh lệch đáng kể và rất đáng lo ngại trong những năm gần đây.

Phân tích sâu hơn, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) nhận định, dễ dàng nhận thấy sự khác biệt trong các giai đoạn tăng trưởng của Việt Nam. Nếu trước năm 2008, tăng trưởng GDP bình quân là 7,8%/năm nhưng từ năm 2008 đến nay chỉ là 5,8%/năm, chênh lệch khoảng 2 điểm phần trăm. Nếu tăng trưởng 5% đến năm 2023, GDP của Việt Nam chỉ bằng 70% của Thái Lan hiện nay; còn nếu tăng 7% sẽ bằng 98% của Thái Lan hiện nay. Như vậy, nguy cơ tụt hậu là rất lớn. “Nếu tăng trưởng trên 7% thì mới đuổi kịp được, còn 5% thì chắc chắn tụt hậu”, TS. Nguyễn Đình Cung nhận định.

Đi vào các nhiệm vụ chính, TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, lần cải tổ kinh tế này chúng ta cần tập chung trọng điểm vào khối doanh nghiệp nhà nước vì cải cách ở phía Nhà nước là điều kiện cần, không thể thiếu cho cải cách ở phía thị trường. Và cũng chỉ lúc này, thị trường mới đầy đủ, cạnh tranh và hoàn hảo được. Một số biện pháp cần được giải quyệt triệt để, mạnh mẽ hơn sẽ là: cơ cấu lại ngân sách, nhất là chi ngân sách và nâng cao hiệu quả các khoản chi ngân sách, dành tỷ lệ cao hơn, số vốn nhiều hơn cho đầu tư; thu hẹp và giảm mạnh biên chế khu vực nhà nước để giảm gánh nặng chi ngân sách; thu hẹp chức năng quản lý của Nhà nước, tập trung khắc phục những khuyết điểm của thị trường; tuyệt đối không bố trí vốn đầu tư của Nhà nước cho các dự án, công trình chưa cần thiết hoặc có thể huy động được các nguồn vốn khác…

Đưa ra quan điểm biện chứng hơn, TS. Võ Đại Lược cho rằng, hiện nay độ mở của nền kinh tế toàn cầu là rất lớn, do đó chúng ta phải đi theo thời cuộc. Nghĩa là chúng ta phải nghĩ cùng suy nghĩ của thế giới. Thế giới nghiên cứu gì, tư duy gì thì chúng ta cũng phải nghiên cứu và tư duy như thế, bởi tụt hậu về tư duy là nguy hiểm nhất. Khi tư duy chúng ta tụt hậu thì nền kinh tế cũng sẽ khó lòng bứt phá lên được và sẽ tiếp tục tụt hậu hơn nữa, TS. Võ Đại Lược nhấn mạnh.

Tiếp thu ý kiến của các nhà khoa học, nhà kinh tế, Bộ trưởng Bùi Quang Vinh cho biết, đổi mới thể chế kinh tế hay đổi mới những nhân tố tác động đến nó làm sao cho đất nước phát triển hơn là một công việc thường xuyên song cần có thời điểm đột phá. Mặc dù, Việt Nam đã tích cực hội nhập, song còn thiếu giải pháp để tận dụng các cơ hội của hội nhập, do vậy rất cần đổi mới thể chế một cách sâu sắc, toàn diện. Những ý kiến tâm huyết trên sẽ được nghi nhận chọn lọc để đề xuất triển khai, góp phần vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, trong thời gian tới./.

Anh Phương