Đặc sắc trong kiến trúc và trang phục của ngưòi Hmông ở Hà Giang

Sống trên sườn núi cao, khí hậu lạnh và khắc nghiệt thì ngôi nhà trình tường bằng đất lợp ngói hay lợp bằng tranh là thích hợp, vừa ấp áp về mùa đông lại mát mẻ về mùa hè và chống được kẻ gian, thú dữ.

Địa hình cư trú của người dân tộc Hmông, Việt Nam đã ảnh hưởng sâu sắc đến kiến trúc của dân tộc này. Nhà của người Hmông dù to hay nhỏ đều theo một khuôn mẫu, nhà ba gian và hai cửa, trong nhà gian bên trái để đặt bếp lò nấu nướng và buồn ngủ của vợ chồng gia chủ, gian bên phải dùng để đặt bếp sưởi và giường khách, gian giữa đặt ban thờ tổ tiên và cũng là nơi tiếp khách, ăn uống của gia đình, hai gian trái nhà thường dùng để cối xay ngô, giã gạo. Nhà bao giờ cũng có sàn gác để cất giữ đồ đạc, lương thực ( ngô, lúa, đậu), ngoài ra, sàn gác có còn có thể làm nơi ngủ khi nhà đông khách.

Khi chọn đất làm nhà người Hmông lấy ba hạt gạo đặt xuống khu đất đã chọn rồi úp bát to hoặc chậu gỗ lên trên, sau đó đốt 3 nén nhang khấn thần đất đốt 3 tờ giấy bản với hàm ý xin làm đơn xin thổ công, thổ địa cho gia chủ làm nhà. Sáng hôm sau, hoặc sau 3 tháng chủ nhà quay lại xem số hạt gạo đặt dưới đất nếu thấy còn nguyên coi như đất ở nơi đó tốt làm nhà được. Còn ngược lại, nếu như số gạo bị sâu, kiến ăn hết nghĩa là đất ở đó xấu không làm nhà được phải tìm địa điểm khác. Sau khi chọn được đất tốt người ta tiến hành san nền, kê móng, trình tường nhà. Công việc trình tường được làm khá công phu với một số quy định như người lạ không được vào khu vực đang trình tường nhất là phụ nữ, khi trình tường ngừời ta đổ đầy đất vào các khuôn gỗ và dùng những chiếc vồ nện chặt đất. Đất dùng để trình tường được loại bỏ sạch dễ cây, đá to, cỏ rác, cứ như thế khuôn nọ nối tiếp khuôn kia cho đến khi ngôi nhà hoàn thành. Trình tường xong, ngưòi Hmông vào rừng chọn cây cột cái đem thẳng từ rừng về, không đặt xuống đất mà đưa lên nóc ngay. Họ coi cây cột cái là cột chủ đạo trong nhà thể hiện sự ngay thẳng cứng cáp vững vàng của chủ nhà, nên cây cột phải là cây rừng không bị sâu hay cụt ngọn. Cây cột này có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh của họ.

Nếu như cách thức làm nhà của người Hmông tương đối đồng nhất, thì bộ trang phúc cổ truyền của họ lại muôn hình muôn vẻ, nhất là đối với trang phục nữ giới. Nét riêng so với các trang phục dân tộc khác về mầu sắc, hoa văn đường nét. Trang phục người HMông mầu tràm được nhuộm trên vải lanh ánh sắc hơn trang phục mầu chàm của vải sợi bông, vải sồi. Sở dĩ trang phục người Hmông thường được trang trí sặc sỡ làm bừng lên sức sống của con người nơi núi rừng hoang vắng. Với sự hài hoà sống động trang phục cổ truyền của người Hmông còn mang cả âm điệu, bởi tiếng reo của đồ trang sức bạc ( vòng cổ hoa tay, hoa tai, nhẫn, xà tích).Xếp nếp xoà rộng kiểu váy của phụ nữ Hmông thường mặc hình nón cụp, váy của phụ nữ Hmông trắng làm bằng vải lanh trắng, còn phụ nữ người Hmông các nhóm khác nhau mặc váy mầu chàm có thêu hoặc in hoa văn ở gấu váy. Phụ nữ người Hmông trắng mặc áo xẻ ngực có thêu hoa ở cánh tay và yếm sau lưng, còn phụ nữ ngưòi Hmông hoa thì mặc áo xẻ nách trên vai và ngực có nẹp thêm đường vải và chỉ mầu. Thêm phần duyên dáng cho trang phục, phụ nữ Hmông hoa còn đội thêm tóc giả, trẻ em gái để tóc dài đến khi lấy chồng mới quấn tóc lên đỉnh đầu và dùng cặp móng ngựa cặp nghiêng về phía trước.

Ngược lại với ý phục nữ giới, y phục nam giới người Mông khá thống nhất giữa các nhóm, đa phần họ đều mặc quần, áo ngắn, thắt dây và khăn đôị đầu. Quần nam giới may kiểu chân què, cạp rộng lá toạ. Nam giới người Mông đen mặc áo ngắn, phía trước chỉ đủ che một phần ngực, áo may kiểu xẻ ngực tay dài có đáp những khoanh vải mầu. Áo của nam giới người mông trắng có tay hẹp, có túi cài khuy ngang bằng vải, cổ tròn dứng. Nam giới ngưòi Mông hoa mặc áo cài khuy bên nách không có cổ đứng nhưng rìa cổ được viền một dải nhỏ vải khác mầu, đàn ông dùng khăn quấn đầu và cổ vào mùa đông, họ còn đeo vòng cổ, vòng tay, nhẫn vào ngày lễ tết, đi chợ.

Huyện Đồng Văn, Quản Bạ, Mèo Vạc của Hà Giang là nơi chung sống của trên 180 nghìn ngừời Hmông, đặc sắc và giàu truyền thống văn hoá, họ sống đoàn kết đùm bọc lẫn nhau, bằng những hoạt động kinh tế, nghề thủ công truyền thống, chăn nuôi, trồng trọt, ngưòi Hmông đã đem lại nhiều đổi mới ở các huyện vùng cao.

Thanh Nga