Lan tỏa tinh hoa làng nghề đúc đồng Ngũ Xã

Trong những làng nghề truyền thống xưa của Hà Nội, nghề đúc đồng Ngũ Xã thuộc vào hàng tinh hoa, có lịch sử phát triển hơn 400 năm. Dấu ấn tác phẩm của nơi này còn bền vững và vang mãi, gắn với những địa danh nổi tiếng của Thủ đô và đất nước. Tham gia chương trình OCOP, các sản phẩm đã được tiếp thêm sức mạnh, có chỗ đứng trên thị trường, góp phần gìn giữ, lan tỏa nét văn hóa truyền thống địa phương.

Làng Ngũ Xã nằm bên hồ Trúc Bạch, thuộc thôn Ngũ Xã, tổng Thuận Thành, huyện Vĩnh Thuận, phía Tây thành Thăng Long (nay thuộc phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội) có lịch sử hình thành khá lâu đời, tính đến nay khoảng 500 năm.

Tên Ngũ Xã của làng được gắn liền với lịch sử hình thành làng. Theo sử sách ghi chép lại, vào thời nhà Lê (1428 - 1527) triều đình tập hợp những thợ đúc đồng giỏi ở năm xã gồm: Đông Mai, Châu Mỹ, Lộng Thượng, Đào Viên và Điện Tiền về kinh thành lập Trường đúc tiền và đồ thờ cho triều đình, gọi là Tràng Ngũ Xã.

Thành tựu nghề đúc của làng có thể kể đến các bức tượng nổi tiếng như pho tượng Huyền Thiên Trấn Vũ ở đền Quán Thánh với chiều cao khoảng 3,9m, nặng khoảng 4 tấn và pho tượng Phật Adiđà cao 3,95m, chu vi tượng 11,6m, nặng hơn 10 tấn toạ trên một đài sen bằng đồng có 96 cánh ở chùa Thần Quang nằm ngay tại làng Ngũ Xã. Các bức tượng này đều được đúc nguyên khối mà không có một khiếm khuyết đúc nào.

Nghệ nhân Bùi Thị Minh – Giám đốc Công ty TNHH đúc đồng truyền thống Ngũ Xã

Nghệ nhân Bùi Thị Minh – Giám đốc Công ty TNHH đúc đồng truyền thống Ngũ Xã  cho hay, nghề đúc đồng gồm có 5 kỹ thuật cơ bản gồm đắp mô hình chi tiết cần đúc, tiếp theo là tạo khuôn, sau đó là kỹ thuật pha trộn nguyên liệu, nấu và đổ nguyên liệu vào khuôn, đúc xong thì đến công đoạn sửa nguội và cuối cùng là đánh bóng sản phẩm. Với những chi tiết đúc lớn, có những công đoạn phải mất nhiều tháng liền mới hoàn thành. Người nghệ nhân muốn giỏi cả 5 kỹ thuật thì có khi phải mất cả đời rèn luyện. Sự khác biệt sản phẩm đồng của Ngũ Xã chính là kỹ thuật đúc liền khối. Đúc liền khối đối với các sản phẩm nhỏ đã không đơn giản, đối với các sản phẩm có kích thước cực lớn lại càng khó khăn, phức tạp hơn nhiều.

"Kỹ thuật đúc liền khối là một kỹ thuật vô cùng khó và phức tạp, đòi hỏi người nghệ nhân phải có kỹ năng cao trong tất cả các công đoạn. Hiện kỹ thuật này vẫn là bí quyết riêng của làng Ngũ Xã", nghệ nhân Bùi Thị Minh nói. Bên cạnh đó, kỹ thuật pha trộn nguyên liệu cũng vô cùng quan trọng, mỗi loại sản phẩm thì cần dùng một loại nguyên liệu riêng. Để đúc chuông thì cần phải pha nguyên liệu sao cho màu chuông không cần sáng nhưng tiếng chuông lại phải trong và phải vang, nếu pha nguyên liệu sai thì có thể sẽ đúc ra một chiếc chuông câm, đánh không thành tiếng. Để đúc tượng thì lại cần nguyên liệu có màu sắc tôn quý, nguyên liệu phải cứng, bền, trường tồn…

Với sự cống hiến và nỗ lực không ngừng nghỉ, trong những năm qua, nghệ nhân Bùi Thị Minh đã được nhận nhiều bằng khen của các cấp lãnh đạo thành phố; được UBND thành phố Hà Nội phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Hà Nội” năm 2019. Năm 2021, bà có 2 tác phẩm được UBND thành phố Hà Nội công nhận sản phẩm OCOP 4 sao là đôi đèn tứ linh và lọ song ngư. Bên cạnh đó, còn rất nhiều sản phẩm đoạt giải cao trong kỳ thi kỹ năng thủ công tinh xảo… Năm 2022, xưởng đúc đồng Ngũ Xã của Công ty đúc đồng truyền thống Ngũ Xã được ở Công Thương Hà Nội chọn là Điểm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP gắn với nghề truyền thống đúc đồng Ngũ Xã. Đây là nơi trưng bày, quảng bá sản phẩm OCOP và sản phẩm nghề đúc đồng Ngũ Xã đến du khách trong và ngoài nước, góp phần phát huy, quảng bá giá trị văn hóa, nghệ thuật của các làng nghề truyền thống Thủ đô.

Trải qua bao thăng trầm cùng thời gian, các sản phẩm đồng Ngũ Xã nói chung và các sản phẩm của Công ty TNHH đúc đồng truyền thống Ngũ Xã nói riêng vẫn luôn luôn được coi là hình mẫu về nghệ thuật và chất lượng kỹ thuật mà không một xưởng đúc nào trong cả nước sánh kịp. Bà Minh xác định, mỗi sản phẩm của mình làm ra phải là một tác phẩm nghệ thuật và trường tồn mãi với thời gian, nhờ đó mới tạo nên thương hiệu và dấu ấn của làng nghề Đúc đồng truyền thống đã tồn tại hàng trăm năm nay. Một pho tượng Phật đúc chuẩn khối sẽ có thần thái, làm tâm con người thay đổi, biết hướng thiện, làm điều thiện và tránh xa điều ác, đó cũng là giá trị của văn hóa tâm linh của người Việt.

Trước sự thăng trầm của làng nghề truyền thống, bà Bùi Thị Minh kiến nghị về công tác bảo tồn nghề truyền thống cần nhờ chính sách, cơ chế của Nhà nước, các cấp ngành chung tay cùng với những người thợ đúc đồng giữ gìn phát triển nghề truyền thống của Hà Nội nói chung và nghề đúc đồng Ngũ Xã nói riêng để không bị mai một và tiếp tục được lưu truyền nghề, phát triển nghề cho thế hệ sau.

“Ở tuổi 75, tôi trăn trở làm sao giữ được nghề, mong muốn có cơ chế chính sách của Nhà nước, được sự giúp đỡ của các ban ngành, giúp chúng tôi mở các lớp dạy nghề, giữ gìn và nghề lưu truyền nghề đáng trân trọng của Thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến” - nghệ nhân Bùi Thị Minh bày tỏ.

Giám đốc Sở NN - PTNT, Nguyễn Xuân Đại cho biết mỗi năm Hà Nội đón gần 30 triệu lượt khách du lịch, trong đó có hơn 5 triệu khách quốc tế. Nếu mỗi du khách đến Hà Nội du lịch mua một món quà thì sẽ kích cầu rất lớn cho sản phẩm OCOP, bởi đa số các sản phẩm này mang nét đặc trưng, tinh hoa văn hóa vùng miền, và cũng chứa đầy tâm tư tình cảm của người Hà Nội gửi vào mỗi sản phẩm OCOP. Chưa kể, thành phố cũng có khoảng 10 triệu dân đang sinh sống và làm việc, nhu cầu sử dụng các sản phẩm OCOP rất lớn.

Các sản phẩm làng nghề và các sản phẩm nông sản chế biến của Hà Nội có chất lượng rất ổn định; tuy vậy, cái yếu của sản phẩm OCOP Hà Nội hiện nay là thiết kế sáng tạo, người tiêu dùng ngày nay không còn tâm lý “tốt gỗ hơn tốt nước sơn”, mà yêu cầu sản phẩm phải “đẹp từ trong ra ngoài”, từ chất lượng đến mẫu mã. Do đó, sản phẩm OCOP của Hà Nội cần phải đầu tư nhiều hơn cho khâu thiết kế mẫu mã, bao bì sản phẩm phù hợp với thị hiếu tiêu dùng của từng vùng miền, từng quốc gia mà sản phẩm hướng tới.

Trong thời gian tới, Sở sẽ tiếp tục hỗ trợ quảng bá, tiêu thụ sản phẩm OCOP, sản phẩm làng nghề qua hệ thống siêu thị, cửa hàng kinh doanh đồ thủ công mỹ nghệ, điểm tư vấn giới thiệu và bán sản phẩm OCOP, các sàn giao dịch điện tử, bán hàng online... để sản phẩm OCOP trở thành thương hiệu mạnh được đông đảo người tiêu dùng trong nước và quốc tế nhận diện, tiêu thụ. Bên cạnh đó, thành phố cũng sẽ đẩy mạnh các hoạt động hợp tác quốc tế nhằm giúp các sản phẩm OCOP, sản phẩm làng nghề tiếp cận nhiều thị trường tiềm năng hơn.

Nguồn: Vietnam Business Forum

Trang thông tin có sự phối hợp của Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới thành phố Hà Nội