Cẩn trọng trước vòng xoáy thương chiến

Cú sốc về thuế quan do Mỹ công bố ngày 02/04/2025 đã tạo ra tác động tiêu cực đến triển vọng kinh tế của Việt Nam khi Mỹ đưa ra mức thuế đối ứng gần như cao nhất đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Mỹ. Mặc dù mức thuế 46% đã được tạm hoãn trong 90 ngày chờ kết quả đàm phán, tuy nhiên, nhiều ý kiến lo ngại một thời gian bất định phía trước sẽ làm ảnh hưởng đến nền kinh tế Việt Nam trong năm 2025. ​

Những khó khăn trước mắt

Đánh giá ban đầu của các chuyên gia kinh tế cho thấy, mức thuế quan 10% đang áp dụng đối với hàng xuất khẩu Việt Nam vào thị trường Mỹ sẽ chưa gây ra rủi ro kinh tế quá lớn. Việt Nam có thể hy vọng vào kết quả tích cực của quá trình đàm phán nhưng cũng cần chuẩn bị cho các kịch bản xấu hơn, từ đó có phản ứng và kỳ vọng phù hợp đối với tác động của cú sốc lên nền kinh tế.

Số liệu thống kê cho thấy, tăng trưởng kinh tế quý 1/2025 đạt 6,93% so với cùng kỳ năm trước, đây là một kết quả khá khả quan nếu nhìn vào bức tranh kinh tế thế giới với nhiều bất ổn. Tuy nhiên, mức tăng trưởng này diễn ra trong bối cảnh Việt Nam chưa chịu tác động tiêu cực từ chính sách thuế quan. Nhiều kịch bản đối với kinh tế Việt Nam đã được xây dựng khi Chính quyền Mỹ công bố áp mức thuế đối với các nền kinh tế trên thế thời. Trong kịch bản tiêu cực nhất là mức thuế 46%, ước tính sơ bộ của Bộ Tài chính cho thấy cú sốc thuế quan có thể khiến tăng trưởng kinh tế cả năm 2025 giảm từ 0,7-1,5 điểm %. ​Cú sốc thuế quan có thể không tác động nặng nề đến tăng trưởng kinh tế như cú sốc Covid-19 vào năm 2021, nhưng tác động trong trung và dài hạn sẽ lớn hơn do những bất ổn về chính sách thương mại kéo dài.

Đối với lĩnh vực xuất khẩu của Việt Nam, theo phân tích của công ty chứng khoán Rồng Việt- VDSC, mức thuế vừa phải 10% của Mỹ đối với Việt Nam​ hiện nay sẽ chia sẻ gánh nặng thuế giữa nhà sản xuất, nhập khẩu và người tiêu dùng cuối cùng​, thương mại không bị ảnh hưởng quá nhiều​. Các nhà nhập khẩu có thể tăng trữ hàng trong ngắn hạn để tránh rủi ro thuế quan tăng sau khi có kết quả đàm phán​. Nếu mức thuế tăng thêm​, dư địa cắt giảm biên lợi nhuận của nhà sản xuất và nhập khẩu bị triệt tiêu dần và chi phí tăng thêm được chuyển sang người tiêu dùng cuối cùng​. Khi đó, nhà nhập khẩu sẽ tìm kiếm sản phẩm thay thế​, người tiêu dùng cũng giảm chi tiêu​…

Trong khoảng thời gian 90 ngày tới, các DN xuất khẩu VN sẽ phải tăng cường năng lực sản xuất trong thời gian gấp rút. Phân tích cho thấy, mức độ phụ thuộc của thị trường Mỹ vào hàng hóa Việt Nam càng cao thì càng khó bị thay thế trong thời gian ngắn nếu mức thuế của VN vào thị trường Mỹ có sự khác biệt so với các nước khác, nhất là một số mặt hàng có thế mạnh như giày dép, dệt may, đồ nội thất, hàng thủy sản…

Đối với VN, thị trường Mỹ càng quan trọng thì càng khó khăn trong việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để hạn chế tác động của thuế quan. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, VN có cơ hội dành thị phần trong ngắn hạn từ thương chiến Mỹ- Trung do chênh lệch thuế quan giữa VN và Trung quốc khá lớn nên các nhà xuất khẩu VN có cơ hội nhận thêm đơn hàng từ Mỹ nhờ vào việc hàng VN trở thành lựa chọn thay thế đối với các sản phẩm hàng hóa Trung Quốc bị áp thuế cao. Các ngành có cơ hội nhiều nhất là đồ chơi, giày dép, đồ nội thất, điện thoạt, dệt may, nhựa…

Các yếu tố như tác động của chính sách thuế quan “đối ứng”, sự không chắc chắn xung quanh các cuộc đàm phán thương mại và triển vọng tăng trưởng toàn cầu yếu hơn dự kiến ​​sẽ ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động đầu tư vào VN, khiến  việc thực hiện các dự án đầu tư của doanh nghiệp trong nước và FDI có thể giảm đáng kể. ​

Cùng với đó, tiêu dùng tư nhân yếu hơn kỳ vọng do sự không chắc chắn về triển vọng thuế quan, mức độ phụ thuộc lớn của nền kinh tế Việt Nam đối với xuất khẩu sẽ tác động tiêu cực đến niềm tin và thu nhập của hộ gia đình. ​Lượng khách du lịch trong tháng 3/2025 đã tăng trở lại như thời kỳ trước khi Covid-19 diễn ra, nhưng tác động trực tiếp và gián tiếp của thuế quan đối với nền kinh tế toàn cầu rộng lớn hơn có thể làm suy yếu sự phục hồi đang diễn ra.

Làm mới các động lực tăng trưởng

Tại cuộc họp lần thứ 4 của Thường trực Chính phủ về ứng phó với chính sách thuế quan mới của Mỹ, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, mục tiêu của Việt Nam là ổn định kinh tế vĩ mô, thúc đẩy tăng trưởng, kiểm soát lạm phát, ổn định tâm lý nhà đầu tư…

Theo Thủ tướng, Việt Nam xem những biến động hiện nay là thời cơ để tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh hóa, số hóa, phát triển nhanh nhưng bền vững. Đây cũng là lúc tái cấu trúc doanh nghiệp, tăng ứng dụng công nghệ, đa dạng hóa thị trường, sản phẩm và chuỗi cung ứng. Việt Nam sẽ thúc đẩy doanh nghiệp lớn tham gia sâu hơn vào các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thủ tướng yêu cầu các bộ ngành nghiên cứu, đề xuất ngay chính sách miễn, giảm thuế, phí, để trình Quốc hội xem xét, ban hành nghị quyết tại kỳ họp vào tháng 5. Bộ Tài chính rà soát lại đầu tư công, có chế tài xử lý việc lãng phí trong đầu tư, giải ngân vốn công. Các giải pháp tăng giải ngân đầu tư công được lưu ý nhằm giải phóng nguồn lực cho nền kinh tế, tạo việc làm, thúc đẩy tăng trưởng. Ngân hàng Nhà nước tiếp tục ổn định tỷ giá, bảo đảm ngoại tệ cho xuất nhập khẩu, dự trữ ngoại hối, phấn đấu giảm lãi suất. Ngành ngân hàng triển khai các gói tín dụng ưu đãi với một số lĩnh vực như gói 500.000 tỷ đồng cho hạ tầng, khoa học công nghệ, kích cầu tiêu dùng nội địa.

Thủ tướng cũng yêu cầu giảm ít nhất 30% chi phí, điều kiện kinh doanh, tăng phân cấp, phân quyền. Việt Nam cũng cần khai thác hiệu quả hơn 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký, tiếp tục mở các thị trường mới, như Trung Đông, Đông Âu, Ai Cập, Nam Mỹ...

Việt Nam - Mỹ thống nhất khởi động đàm phán về một thỏa thuận thương mại đối ứng, gồm nội dung về thuế. Chính phủ đã lập đoàn đàm phán thương mại với Mỹ, do Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên làm trưởng đoàn.

Theo nhóm tác giả Viện đào tạo và nghiên cứu BIDV, trong bối cảnh kinh tế thế giới còn nhiều rủi ro, bất ổn (đặc biệt là "cú sốc" thuế quan của Mỹ), lạm phát và lãi suất có thể giảm chậm hơn dự kiến, tăng trưởng kinh tế thế giới ở mức thấp (1,8-2% năm 2025-2026), kinh tế của Việt Nam dự báo chịu ảnh hưởng khá tiêu cực trong năm 2025 và 1-2 năm tới. Tuy nhiên, kỳ vọng việc đàm phán thuế quan và các giải pháp cân bằng cán cân thương mại với Mỹ đạt kết quả tích cực, Việt Nam vẫn giữ được lợi thế thương mại và thu hút FDI nhất định so với các quốc gia khác, cùng với các chính sách, giải pháp kích cầu nội địa, phát huy động lực tăng trưởng mới từ nửa cuối năm 2025, tăng trưởng GDP cả năm 2025 có thể tiến sát mục tiêu.

Để ứng phó kịp thời, hiệu quả với chính sách thuế quan của Mỹ, làm mới các động lực tăng trưởng, theo Nhóm nghiên cứu, VN cần thực hiện nghiêm túc, hiệu quả chủ trương đột phá thể chế, tinh gọn tổ chức - bộ máy, điều chỉnh địa giới hành chính, chống lãng phí, cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh đang tiến hành; chú trọng hơn nữa các biện pháp thúc đẩy hợp tác cùng có lợi với Mỹ trên nhiều lĩnh vực, trong đó tích cực đàm phán thương mại, với gói chính sách phù hợp, đủ mạnh, nhằm giảm thuế đối ứng (phấn đấu ở mức 20-25% từ 46%, hoặc thấp hơn theo từng ngành hàng cụ thể) như một cấu phần quan trọng trong Thỏa thuận thương mại song phương với Mỹ; giải quyết kịp thời các quan ngại của Mỹ trong Báo cáo rào cản thương mại công bố ngày 31/3/2025 (nhất là về nguồn gốc xuất xứ, trung chuyển hàng hóa, sở hữu trí tuệ, thao túng tiền tệ, năng lượng, dược phẩm, thương mại điện tử, viễn thông, an ninh mạng…)…; xem xét tiếp tục giảm thuế nhập khẩu cho hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, đồng thời tăng nhập khẩu từ Mỹ, nhất là những sản phẩm mà Mỹ có thế mạnh và Việt Nam có nhu cầu (như chất bán dẫn, khí LNG, máy bay, thiết bị hàng không, dược phẩm, thiết bị y tế, nông sản…)

Đồng thời, làm mới các động lực truyền thống, theo đó các địa phương cần quyết liệt triển khai Nghị quyết 01/2025/NQ-CP và Nghị quyết 25/NQ-CP về phân giao mục tiêu tăng trưởng 2025 cho các địa phương; thực thi hiệu quả các chính sách kích cầu đầu tư tư nhân, tiêu dùng, đẩy mạnh giải ngân đầu tư công; giữ vững mặt trận xuất khẩu. Khai thác tốt hơn các động lực tăng trưởng mới (kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, các lĩnh vực mới như AI, năng lượng, liên kết vùng, khu thương mại tự do...), nhằm bù đắp sự sụt giảm của các động lực tăng trưởng truyền thống và rủi ro thuế quan.

Đặc biệt, cần nâng cao hiệu quả trong điều hành, phối hợp chính sách (đặc biệt giữa CSTT, CSTK, chính sách giá cả và các chính sách vĩ mô khác);chú trọng đẩy nhanh cơ cấu lại nền kinh tế để huy động và phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn…

Quỳnh Anh (Vietnam Business Forum)