Báo chí thời AI

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra những cơ hội tuyệt vời cho các ngành nghề khác nói chung và lĩnh vực báo chí nói riêng, giúp tăng cường hiệu suất làm việc, giảm bớt gánh nặng thủ công. Tuy nhiên, để tận dụng hết tiềm năng của AI, các tòa soạn và bản thân người làm báo cần chủ động học hỏi, xây dựng những quy tắc sử dụng, bảo đảm đạo đức nghề nghiệp và tính bản quyền,…

“Trợ thủ đắc lực” của người làm báo

Phát biểu tại buổi tập huấn “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong báo chí hiện đại” tổ chức cuối tháng 5/2025, PGS. TS Phạm Ngọc Linh - Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) cho biết: Trí tuệ nhân tạo (AI) là xu hướng không thể đảo ngược mà người làm báo buộc phải tiếp cận và làm chủ.

AI đã và đang được áp dụng rộng rãi để tự động hóa nhiều khía cạnh của quy trình sản xuất tin tức, giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực. Nhiều công đoạn như: Dịch văn bản, biên tập lỗi chính tả, ngữ pháp, định dạng văn bản, tóm tắt nội dung,… có thể dễ dàng được thực hiện bởi AI. Đặc biệt, trong công việc sáng tạo nội dung, AI có thể hỗ trợ nhà báo trong một số công việc có tính chuyên môn như làm video, đồ họa, thu thập, phân tích dữ liệu,… Các công cụ AI có thể xử lý dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau, phân tích, giúp các nhà báo giảm bớt công việc thường nhật, từ đó có thể tập trung vào các nhiệm vụ phức tạp hơn như điều tra và phân tích chuyên sâu.

Đặc biệt, AI có khả năng phân tích khối lượng lớn dữ liệu trong thời gian ngắn, giúp các nhà báo có thể phát hiện các xu hướng mới và đưa ra những nhận định chính xác hơn về các vấn đề xã hội. Không những vậy, một trong những cách mà AI giúp tăng cường chất lượng nội dung là khả năng tùy chỉnh nội dung theo từng đối tượng độc giả. Điều này không chỉ làm tăng trải nghiệm của người dùng mà còn giúp nội dung trở nên có ý nghĩa hơn.

Theo Báo cáo Tin tức Kỹ thuật số 2025 do Viện Nghiên cứu báo chí Reuters (Mỹ) thực hiện, 96% số tòa soạn sẽ tiếp tục sử dụng AI để làm SEO (tối ưu hóa công cụ tìm kiếm), dịch tự động, biên tập, 80% số tòa soạn sẽ sử dụng AI để cải thiện và đề xuất nội dung cá nhân hóa. Ngoài ra, 77% dùng để tạo nội dung và 73% dùng để thu thập tin tức (bao gồm xác thực thông tin, phát triển báo chí dữ liệu và điều tra). 67% số tòa soạn được khảo sát sẽ dùng AI để lập trình và 63% dùng cho các mục đích thương mại.

Hiện nay, các tòa soạn báo lớn trên thế giới đều tự tạo ra những bộ công cụ AI của riêng mình. Những tờ báo lớn như New York Times, Financial Times,… đều đã lập các nhóm thử nghiệm công nghệ và thúc đẩy văn hóa thay đổi trong tòa soạn. 

Không bỏ lỡ “chuyến tàu AI”, tại Việt Nam, nhiều tòa soạn như: Đài Truyền hình Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam; báo Lao động, VnExpress, Nhân Dân,… đã tích cực ứng dụng AI trong các khâu sản xuất tin tức, phân tích độc giả, sản xuất podcast, video và các sản phẩm đa phương tiện khác.

Trao đổi với phóng viên, nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Trưởng Ban Nhân Dân điện tử, Báo Nhân Dân chia sẻ: Lợi ích mạnh mẽ nhất mà AI đem lại là khả năng phân tích tài liệu, bóc tách dữ liệu. Chẳng hạn, Washington Post đã sử dụng công cụ Haystacker để phân tích hơn 700 quảng cáo chính trị, phục vụ cho tuyến bài điều tra về cách thức can thiệp, gây ảnh hưởng chính trị tại Mỹ. Hay tờ VG ở Na Uy sử dụng AI phân tích 6.000 trang tài liệu, từ đó phát hiện các vụ nhận con nuôi trái phép,… Ngoài ra, các công cụ AI còn hỗ trợ rất tốt để các nhà báo kể câu chuyện bằng hình ảnh, dữ liệu,… Chưa bao giờ việc sản xuất những sản phẩm báo chí đa phương tiện lại thuận lợi như bây giờ.

Cũng theo nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật, hiện Việt Nam chưa có hành lang pháp lý đầy đủ cho việc áp dụng AI vào các quy trình sản xuất sản phẩm báo chí. Hầu hết các tòa soạn vẫn chưa có chính sách sử dụng AI chính thức. Các nhà báo vẫn sử dụng AI một cách tự phát, tạo ra sự thiếu nhất quán trong quá trình triển khai. Chẳng hạn trong cùng một tòa soạn, có những người biết sử dụng ChatGPT, NotebookLM phục vụ công việc, nhưng có những người thậm chí không biết dùng Google Drive.

“Tuy nhiên, những hạn chế đó sẽ dần được khắc phục. Thời gian qua, Hội Nhà báo đã tổ chức lớp đào tạo về AI rộng khắp cho hàng ngàn nhà báo trên toàn quốc. Các nhà báo không chỉ được học cách sử dụng các công cụ phổ biến mà còn được học cách tự xây dựng các quy trình, công cụ cho riêng mình để phục vụ cho quá trình tác nghiệp. Nếu ứng dụng đúng cách, tôi tin sẽ ngày càng có nhiều tác phẩm báo chí có chất lượng ra đời trong thời gian tới”, nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật nhấn mạnh.

Làm chủ công nghệ, giữ vững giá trị nghề

Trí tuệ nhân tạo đang mở ra những cơ hội tuyệt vời cho báo chí, từ việc nâng cao chất lượng nội dung đến tăng cường tác động xã hội. Tuy nhiên không thể phủ nhận rằng dù AI có mạnh mẽ đến đâu, thực tế, chúng chỉ được coi là một công cụ hỗ trợ cho báo chí mà không thể thay thế vai trò của các nhà báo.

Một sản phẩm báo chí thực thụ không chỉ là tập hợp thông tin mà còn là sự kết tinh giữa tư duy phản biện, bản lĩnh chính trị và dấu ấn cá nhân của người làm báo. AI có thể hỗ trợ nhà báo trong việc sản xuất nội dung nhanh hơn, hiệu quả hơn, nhưng không thể thay thế được tư duy và cảm xúc của con người. Thậm chí, nếu “lạm dụng” công nghệ AI trong sáng tạo nội dung, nhà báo có thể bị phụ thuộc, “thui chột” năng lực sáng tạo, sự nhạy bén trong tư duy và cảm xúc - điều làm nên sự khác biệt của báo chí, giúp nghề này không bị hòa lẫn vào sự đồng nhất của các sản phẩm công nghệ.

Mặt khác, khuôn khổ của AI cũng dừng lại ở những dữ liệu có sẵn, không thể tương tác trực tiếp, phỏng vấn chuyên gia, doanh nghiệp hay nhà đầu tư để đưa ra các phân tích sâu sắc hơn như công việc các phóng viên, nhà báo vẫn đang thực hiện. Việc sử dụng AI còn tiềm ẩn nguy cơ vi phạm đạo đức nghề nghiệp, xâm phạm bản quyền nội dung, sở hữu trí tuệ, vì vậy, đòi hỏi nhà báo cần cẩn trọng và hiểu biết sâu sắc về các vấn đề nhân văn và đạo đức.

Để đáp ứng hiệu quả những yêu cầu trong chiến lược chuyển đổi số báo chí, các cơ quan, tòa soạn báo, đài phát thanh truyền hình cần xác định rõ mục tiêu đào tạo và đào tạo lại đối với lực lượng người làm báo để có thể làm chủ công nghệ hiện đại nói chung và AI nói riêng. Ở góc độ quản lý nhà nước, bên cạnh tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan báo chí tăng cường ứng dụng các công nghệ mới, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật để phòng ngừa, cũng như đảm bảo tính hiệu quả; kịp thời xử lý các tác động không mong muốn.

Tại Hội thảo “Báo chí - truyền thông trong bối cảnh AI phát triển” tổ chức tháng 5/2025, PGS,TS Lê Hải Bình, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề xuất 3 định hướng chiến lược từ góc độ quản lý nhà nước bao gồm: Hoàn thiện khung pháp lý cho AI trong báo chí, hỗ trợ ứng dụng công nghệ tại các cơ quan báo chí và nâng cao năng lực số cho đội ngũ người làm báo.

Bên cạnh đó, bản thân các nhà báo cũng cần thay đổi cách làm nghề. Câu hỏi đặt ra cho các tòa soạn và từng người làm báo hiện nay không phải là “có nên sử dụng AI hay không”, mà là “sử dụng như thế nào” để tối ưu hóa hiệu quả công việc, đồng thời giữ vững những giá trị cốt lõi và đạo đức nghề nghiệp. Bối cảnh mới đòi hỏi nhà báo không chỉ có nghiệp vụ vững vàng mà còn phải có tư duy phản biện, khả năng xác minh thông tin, bản lĩnh chính trị và đạo đức nghề nghiệp. 

Theo nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật: Trước tiên, nhà báo hãy thoát khỏi tư duy text-based, tức là quá lệ thuộc vào cách kể chuyện truyền thống bằng văn bản. Cách tốt nhất để giữ chân và phát triển độc giả chính là tăng cường trải nghiệm cho họ. Hãy coi các công cụ AI là một trợ lý để phục vụ cho công việc.

“Công cụ AI càng trở nên thông minh, hiểu chúng ta hơn nếu chúng ta chăm chỉ và sử dụng nó đúng cách. Hãy học cách trở thành “ông chủ” của AI trong tòa soạn”, nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật nhấn mạnh.

Thu Hà (Vietnam Business Forum)