Bài toán phát triển cân bằng trong các khu công nghiệp trước làn sóng FDI

Trong tiến trình hội nhập và hiện đại hóa, các khu công nghiệp (KCN) và khu kinh tế (KKT) tại Việt Nam đang giữ vai trò then chốt trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và tạo việc làm quy mô lớn, góp phần thay đổi căn bản diện mạo kinh tế - xã hội tại nhiều địa phương. 

Được hình thành từ mô hình hợp tác giữa Việt Nam và Singapore, VSIP hiện vận hành 20 KCN với tổng diện tích hơn 14.000ha. Đến nay, VSIP đã thu hút hơn 900 dự án FDI đến từ 30 quốc gia và vùng lãnh thổ, tạo khoảng 300.000 việc làm. 

Amata tại Đồng Nai và Quảng Ninh thu hút hơn 1 tỷ USD vốn FDI tại Đồng Nai tính đến tháng 7/2024, với các dự án như nhà máy sản xuất sản phẩm giải trí thông minh của Nintendo trị giá 263,7 triệu USD.

Lợi thế của các KCN tại Việt Nam

Sở hữu vị trí địa lý đắc địa là một trong những lợi thế cạnh tranh nổi bật giúp các KCN và khu kinh tế (KKT) tại Việt Nam bứt phá trong cuộc đua thu hút đầu tư toàn cầu. DEEP C nằm ngay sát cảng nước sâu Lạch Huyện và kết nối trực tiếp với cao tốc Hà Nội – Hải Phòng; VSIP (tại Bình Dương trước đây, nay sáp nhập vào TP.Hồ Chí Minh), trở thành điểm trung chuyển lý tưởng cho chuỗi cung ứng phía Nam. Trong khi đó, Amata Đồng Nai dễ dàng tiếp cận cảng quốc tế Cái Mép – Thị Vải, một trong những cửa ngõ xuất khẩu quan trọng bậc nhất của khu vực.

Tại miền Bắc, Texhong Hải Hà khai thác lợi thế từ cửa khẩu quốc tế Móng Cái, còn Nam Sơn - Hạp Lĩnh và Yên Phong được hưởng lợi từ vị trí cận kề sân bay Nội Bài. KKT Quảng Yên tọa lạc trên trục hành lang kinh tế chiến lược Quảng Ninh – Hải Phòng – Hà Nội, trong khi KKT Vân Đồn nổi bật với tổ hợp hạ tầng gồm sân bay quốc tế và tuyến cao tốc Vân Đồn – Móng Cái, mở ra không gian logistics kết nối đa chiều.

Không chỉ thuận lợi về địa lý, các KCN – KKT Việt Nam đang từng bước nâng tầm nhờ hạ tầng kỹ thuật đồng bộ. DEEP C nổi bật với cầu cảng hàng lỏng tiếp nhận tàu 20.000 DWT – hiếm có tại miền Bắc. VSIP tích hợp mô hình KCN – đô thị – dịch vụ, tạo môi trường làm việc và sinh sống lý tưởng cho chuyên gia và lao động chất lượng cao. Amata Đồng Nai đầu tư hệ thống xử lý nước thải tiên tiến, đáp ứng tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt.

Cùng với hạ tầng, các ưu đãi đầu tư và cải cách thể chế là "đòn bẩy" tạo sức hút cho KCN – KKT. Nhiều khu trong các vùng kinh tế trọng điểm như DEEP C, Vân Đồn,… được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 2 năm đầu, giảm 50% trong 4 năm kế tiếp. Đặc biệt, từ ngày 15/1/2025, Luật sửa đổi 4 luật (Quy hoạch, Đầu tư, PPP, Đấu thầu) chính thức có hiệu lực, cho phép áp dụng cơ chế đầu tư đặc biệt, rút ngắn thủ tục tới 260 ngày – một bước tiến lớn trong cải thiện môi trường đầu tư.

Một điểm cộng khác của các KCN – KKT Việt Nam là khả năng hình thành hệ sinh thái công nghiệp đa dạng. VSIP Tràng Duệ quy tụ hơn 50 doanh nghiệp vệ tinh cho tập đoàn LG, trong khi Yên Phong trở thành trung tâm sản xuất điện tử hàng đầu với sự hiện diện của Samsung. Amata và Texhong Hải Hà định vị là cứ điểm công nghệ cao, phục vụ nhu cầu sản xuất tinh gọn, tiêu chuẩn cao.

Cần bước chuyển chiến lược để giữ đà phát triển

Một trong những điểm nghẽn lớn hiện nay là chất lượng nguồn nhân lực. Các doanh nghiệp FDI, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao như bán dẫn và trí tuệ nhân tạo, liên tục phản ánh sự chênh lệch giữa yêu cầu tuyển dụng và chất lượng đào tạo tại các cơ sở giáo dục. Mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp còn lỏng lẻo, dẫn đến tình trạng “thừa lao động phổ thông, thiếu lao động kỹ thuật”.

Tốc độ phát triển nhanh khiến hạ tầng nhiều KCN – đặc biệt tại Đồng bằng sông Cửu Long và Bắc Trung Bộ – chịu áp lực lớn. Tình trạng thiếu điện, ùn tắc giao thông tại các tuyến kết nối trọng yếu, hoặc quy hoạch chậm được phê duyệt ảnh hưởng đến tiến độ triển khai dự án.

Bên cạnh đó, nhiều KCN và KKT vẫn chưa đầu tư đầy đủ vào hạ tầng môi trường. Theo thống kê, khoảng 15% KCN hiện chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung – con số đáng báo động trong bối cảnh phát triển bền vững đang là tiêu chuẩn toàn cầu.

Trong cuộc đua thu hút đầu tư, Việt Nam đang chịu áp lực lớn từ các quốc gia như Indonesia, Ấn Độ – những nước đang liên tục cải thiện chính sách ưu đãi, đẩy mạnh đầu tư hạ tầng và nhân lực cho ngành công nghệ cao. Trong khi đó, liên kết giữa doanh nghiệp trong nước và FDI tại Việt Nam vẫn lỏng lẻo.

Để duy trì sức hấp dẫn và nâng tầm các KCN – KKT, Việt Nam cần triển khai đồng loạt các giải pháp chiến lược. Trước hết, cần xây dựng mô hình hợp tác chặt chẽ giữa KCN, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo để đào tạo theo nhu cầu thị trường, đặc biệt cho các ngành kỹ thuật số và công nghệ lõi. Đầu tư hạ tầng đồng bộ – từ điện, giao thông đến xử lý chất thải – cần đi đôi với ưu tiên năng lượng tái tạo và mô hình kinh tế tuần hoàn,…

Hương Ly (Vietnam Business Forum)