Cẩn trọng với các Hiệp định thương mại tự do mới

“Với mục tiêu CNH - HĐH đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam chủ trương đẩy mạnh đàm phán, ký kết các Hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác thương mại hàng đầu như EU, Hoa Kỳ và với những hiệp định thế hệ mới như TPP, RCEP… Việc tham gia đàm phán và ký kết nhiều FTA tạo ra những cơ hội thuận lợi cho nền kinh tế Việt Nam nhưng cũng tiềm ẩn nhiều thách thức…" là nhận định của Tiến sĩ Ngô Đức Mạnh - Phó chủ nhiệm Ủy ban đối ngoại của Quốc hội tại Hội thảo "Các Hiệp định thương mại tự do và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam - Kỳ vọng và bài học kinh nghiệm" do VCCI phối hợp với Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội và Cơ quan phát triển Hoa Kỳ (USAID) tổ chức.

Trong đó thách thức lớn nhất, theo Ts.Ngô Đức Mạnh chính là hệ thống pháp luật chưa đầy đủ, chưa phù hợp để thực hiện các cam kết quốc tế. Vì vậy vấn đề đặt ra là Việt Nam cần phải tiếp tục kiện toàn hệ thống văn bản pháp luật, sửa đổi các đạo luật trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, lao động, môi trường, nội luật hóa các cam kết quốc tế mới phát sinh…

Về những tác động tiêu cực của các FTA đã ký kết đối với nền kinh tế Việt Nam, ông Trần Hữu Huỳnh - Chủ tịch Ủy ban Tư vấn chính sách thương mại quốc tế (INTAC) cho biết nút thắt hiện nay là doanh nghiệp vẫn chưa tận dụng được đầy đủ các lợi ích thuế quan từ các FTA, xuất khẩu tăng nhưng giá trị gia tăng không cao, năng suất lao động gia tăng chậm…Trong đó đáng quan ngại nhất là đã hình thành những rào cản thị trường ở các nước có FTA với Việt Nam; đồng thời bắt đầu xuất hiện những nhóm ngành hàng bị tổn thương nhiều hơn so với các nhóm khác, điển hình như mặt hàng nông sản đang bị cạnh tranh gay gắt ngay trên chính sân nhà. Ngoài ra theo ông Huỳnh, mặc dù Việt Nam đã ký kết các FTA nhưng nhiều doanh nghiệp trong nước vẫn chưa tận dụng được đầy đủ các lợi ích thuế quan từ FTA do không nắm rõ thông tin, không đáp ứng được các điều kiện về quy tắc xuất xứ hay do thủ tục trình tự cấp C/O ưu đãi phức tạp.

Bên cạnh các FTA đã kí kết, Việt Nam cũng đang đàm phán ký kết 6 FTA mới. Thông tin từ ông Huỳnh, các FTA thế hệ mới có phạm vi rộng hơn; mang lại lợi ích xuất khẩu lớn, cơ hội tiếp cận nguồn vốn đầu tư chất lượng và cơ hội cải cách thể chế theo chiều sâu. Đặc biệt mức độ thâm nhập của các FTA mới cũng sâu hơn như xóa bỏ 90 - 100% thuế nhập khẩu hàng hóa; riêng Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) hướng tới xóa bỏ 100% thuế suất nhập khẩu. Tuy nhiên đi kèm cơ hội, các FTA mới cũng đề ra những tiêu chuẩn cao vượt quá sức chịu đựng, đặc biệt đối với các đối tượng dễ bị tổn thương (nông dân, doanh nghiệp nông nghiệp, DNVVN…), các đối tượng xã hội nhạy cảm (người bệnh, người lao động…). Ngoài ra đối với việc đáp ứng các yêu cầu để có thể hưởng ưu đãi thuế quan mà các FTA mới đặt ra như quy tắc xuất xứ mới, thủ tục chứng nhận xuất xứ mới…, doanh nghiệp Việt thường không đủ điều kiện đáp ứng.  

Ông Huỳnh khuyến nghị: "Để chuẩn bị cho cuộc chơi lớn hơn, với những FTA sắp ký kết, không chỉ bản thân doanh nghiệp mà các cơ quan chức năng cũng cần rút ra bài học kinh nghiệm từ việc thực thi các FTA đã ký của Việt Nam cùng với bài học từ việc khai thác và tận dụng FTA của các nước; đặc biệt trong vấn đề bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương, bảo vệ thị trường cạnh tranh công bằng, ổn định cũng như trong cải cách thể chế triệt để và quyết liệt”.

Ngoài ra theo Ts.Võ Trí Thành - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu và Quản lý Kinh tế Trung ương, Việt Nam cũng cần chú trọng hài hòa hóa các tuyến hội nhập với vấn đề cải cách thể chế, hoàn thiện kết cấu hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, xây dựng hệ thống an sinh xã hội…Đồng thời tập trung xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế đáp ứng cam kết Hiệp định TPP, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Thương mại tự do ASEAN+6 (RCEP)…

Hồng Hạnh