Thúc đẩy doanh nghiệp kinh doanh theo chuỗi

Báo cáo về phát triển khu vực tư nhân nhằm xây dựng một nền kinh tế phát triển bền vững và tự chủ do VCCI đưa ra mới đây tại Diễn dàn đối tác phát triển Việt Nam 2014 đã khẳng định vai trò to lớn của khối doanh nghiệp nhỏ và vừa. Bà Phạm Thị Thu Hằng- Tổng thư ký VCCI, một trong nhưng người có gắn bó rất nhiều trong việc thúc đẩy khối DN này phát triển, đã có những chia sẻ thú vị trong cuộc trả lời phỏng vấn với phóng viên Tạp chí Vietnam Business Forum. Lê Hiền thực hiện.

Nếu như năm 2000 khu vực này đóng góp 22,9%  thì đến năm 2013 đã đóng góp 37,6% trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội, tạo ra 14,5 triệu việc làm, chiếm 76,7% tổng số việc làm phi nông nghiệp hiện nay – bà Phạm Thị Thu Hằng cho biết.

Thưa Bà, báo cáo của VCCI tại Diễn đàn đối tác phát triển năm 2014 đã chỉ rõ ra 3 xu hướng của nền kinh tế Việt Nam đó là: Hiệu ứng kinh doanh theo chuỗi giá trị toàn cầu, sự lan tỏa của dòng vốn FDI và phát triển quy mô DN. Bà đánh giá vấn đề này như thế nào?

Bản báo cáo đã chỉ ra rằng, sự thịnh vượng của nền kinh tế Việt Nam trong tương lai sẽ phụ thuộc phần lớn vào khả năng tăng cường hơn nữa mối liên kết vào chuỗi giá trị toàn cầu và tối đa hóa sự lan tỏa của FDI và đặc biệt là sự phát triển khối DN tư nhân nhất là các DN có quy mô vừa và lớn.

Việc từng bước mở cửa nền kinh tế đã cho phép khu vực tư nhân phát triển bằng việc tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Thế giới đang chứng kiến một giai đoạn phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế chưa từng có giữa các quốc gia với sự phát triển nhanh chóng các hoạt động kinh doanh theo chuỗi giá trị. Chẳng hạn, ngành chế tạo kinh doanh theo chuỗi giá trị toàn cầu đã tăng nhanh từ 37% đến 48% trong tổng giá trị sản phẩm xuất khẩu từ năm 2005- 2008, riêng đối với Việt Nam tỷ lệ này tăng từ 52%- 72%. Phần lớn tăng trưởng xuất khẩu này đã được tạo ra bởi sự lựa chọn của các công ty đa quốc gia một khi họ đã xác định Việt Nam là trung tâm sản xuất trong khu vực Châu Á. Dòng vốn FDI chảy vào Việt Nam trung bình khoảng 8 tỷ USD/năm . Tuy nhiên sự liên kết chuỗi giá trị kém, thiếu các DN ngành công nghiệp hỗ trợ cho ngành xuất khẩu kém đã làm giảm tác động lan tỏa của FDI đối với nền kinh tế trong nước của Việt Nam.Có thực tế là trong khi các DN FDI đã và đang lắp ráp và sản xuất những sản phẩm tương đối cao cấp cho thị trường quốc tế thì hầu hết các DN bản địa vẫn hướng về nội địa hoặc chỉ đang xuất khẩu hàng hóa có giá trị thấp. Việt Nam nhập tới 90% nguyên liệu để xuất khẩu hàng hóa. Đóng góp chính của Việt Nam vào kinh doanh theo chuỗi đó chỉ là cung cấp lao động có tay nghề thấp. Khu vực tư nhân trong nước chủ yếu là các DN nhỏ và vừa chỉ tham gia vào mạng lưới sản xuất toàn cầu thông qua các mối liên kết với các tập đoàn đa quốc gia và việc xuất khẩu trực tiếp rất ít.

Việc tận dụng kém cơ hội của kinh doanh theo chuỗi và hiệu ứng lan tỏa FDI đó chính là ta vẫn có quan niệm sai về việc hỗ trợ DN nhỏ và vừa?

Đúng như vậy, xưa nay chúng ta có quan niệm sai rằng phải hỗ trợ DN nhỏ để họ phát triển. Điều này tạo ra tâm lý ỷ lại, không ai muốn “lớn”, vì nhỏ sẽ được hỗ trợ, ưu tiên hơn thì lớn để làm gì… Đồng thời trong một thời gian Việt Nam tập trung gia tăng số lượng các DN mới nên bỏ lỡ cơ hội tăng cường năng lực cho các DN đang hoạt động để có thể tận dụng được cơ hội của thương mại từ chuỗi giá trị toàn cầu. Hiện tại trong số các DN đang hoạt động thì các DN có quy mô vừa chỉ chiếm khoảng 2%. Còn lại 95-96% là các DN nhỏ và siêu nhỏ (DN dưới 10 lao động). Do quy mô nhỏ nên rất nhiều DN trong nước chưa đủ năng lực cạnh tranh để xuất khẩu sang thị trường nước ngoài hoặc tham gia vào mạng lưới sản xuất tòan cầu.  Bằng chứng là sự tham gia của DN Việt Nam trong kinh doanh theo chuỗi thấp hơn các nền kinh tế có quy mô tương tự trong khu vực Đông Nam Á chỉ đạt có 36% so với Thái Lan và Malaysia là gần 60%. DN vừa và nhỏ Việt Nam tạo ra gần 77% việc làm cho xã hội, đóng góp 40% GDP nhưng chỉ đóng góp 20% vào tổng kim ngạch xuất khẩu. Trong số các hộ kinh doanh này tỷ lệ phụ nữ làm chủ khá lớn. Họ thường tự giao dịch và hiếm khu tiếp cận để hợp tác kinh doanh với các DN lớn, DN khu vực chính thức hoặc chuỗi cung ứng trong khu vực. Chính vì vậy chúng ta cần phải tập trung hỗ trợ DN vừa và lớn để làm đòn bẩy cho tòan bộ khu vực kinh tế tư nhân phát triển.

Các chính sách hỗ trợ DN vừa và nhỏ của Việt Nam cũng đã có nhiều nhưng khi đưa vào cuộc sống lại còn nhiều bất cập. Theo bà, làm sao thúc đẩy DN nhỏ và vừa trong nước tham gia chuỗi giá trị toàn cầu?

Kinh doanh theo chuỗi đã cho phép kinh tế Việt Nam thay vì phải xây dựng toàn bộ ngành công nghiệp xuất khẩu mà là lựa chọn xây dựng ngành công nghiệp có tiềm nằng xuất khẩu cao hơn phù hợp với lợi thế cạnh tranh của mình như: điện tử, thủy sản và dệt may. Ví dụ như Tập đoàn Samsung đầu tư vào Thái Nguyên đã tạo ra hàng loạt những công ty vệ tinh phục vụ cho việc lắp ráp linh kiện điện tử cho tập đoàn này. Hay tập đoàn Honda đầu tư vào Vĩnh Phúc cũng theo mô hình như vậy. Các cơ hội cho DN vừa và nhỏ của Việt Nam là có thể sản xuất các sản phẩm cấp thấp hoặc tăng khả năng cạnh tranh của mình bằng lựa chọn các sản phẩm ở công đoạn cao cấp.

Điều đầu tiên mà xưa nay vẫn nhắc đó chính là đổi mới thể chế tạo điều kiện phát triển DN tư nhân. Tạo môi trường kinh doanh bình đẳng trong tiếp cận các nguồn lực như đất đai, tín dụng, thị trường. Điển hình là sớm nghiên cứu ban hành Luật hỗ trợ DN nhỏ và vừa.  Trong đó cần thống nhất khuôn khổ pháp lý về chính sách phát triển DN vừa và nhỏ, không chỉ tăng nhanh số lượng, quy mô mà tập trung hơn về cơ cấu hợp lý, chất lượng tăng trưởng bền vững, năng lực cạnh tranh thực chất của toàn bộ khu vực DN, tạo điều kiện thuận lợi để các đơn vị kinh doanh phi chính thức chuyển thành pháp nhân DN và trợ giúp các DN nhỏ và siêu nhỏ có tiềm năng phát triển thành DN vừa và lớn thông qua mở rộng thị trường, hỗ trợ DN nhỏ và vừa tham gia vào chuỗi cung ứng. Luật hỗ trợ DN vừa và nhỏ là cơ sở để Việt nam có chiến lược trợ giúp DN nhỏ và vừa, tăng tỷ lệ DN có quy mô vừa và lớn tạo nên sự đột phá về năng suất nội tại của DN và năng suất lao động quốc gia.

Tiếp theo có thể kể đến các yếu tố khác giúp cho khối DN này phát triển hơn đó là: đẩy mạnh chiến lược ngành công nghiệp hỗ trợ, khuyến khích DN lớn đầu tư cơ sở hạ tầng dành cho DN vừa và nhỏ. Xây dựng năng lực và phát triển nguồn nhân lực; Hỗ trợ tài chính cho khu vực tư nhân. Cuối cùng là lựa chọn một số ngành có lợi thế cạnh tranh để ưu tiên phát triển. Tập trung phát triển một số DN có hiệu quả, quy mô trung bình trở lên phát triển thành thương hiệu quốc gia.