Chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà là điều kiện sống còn cho thương mại quốc tế

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ sang nền tảng số, nhiều nền kinh tế thành viên APEC đã chủ động đẩy nhanh lộ trình số hóa nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng phục hồi chuỗi cung ứng. New Zealand là một trong những quốc gia đi đầu trong xu hướng này.

Bên lề Hội nghị ABAC 3, diễn ra tại Hải Phòng từ ngày 15–18/7/2025, phóng viên Thu Huyền -Vietnam Business Forum đã có cuộc phỏng vấn với bà Anna Curzon, Thành viên Hội đồng Tư vấn Kinh doanh APEC của New Zealand, nguyên Giám đốc phát triển sản phẩm của công ty công nghệ Xero (DN được Forbes bình chọn là công ty phát triển sáng tạo nhất thế giới) về kinh nghiệm thúc đẩy thương mại không giấy tờ, những chuyển biến trong chuỗi cung ứng toàn cầu, cùng tiềm năng hợp tác giữa New Zealand và Việt Nam trong tiến trình chuyển đổi số thương mại.

New Zealand được coi là quốc gia tiên phong trong thương mại kỹ thuật số. Những yếu tố nào về địa lý, cấu trúc kinh tế và chính sách đã buộc New Zealand phải chuyển mình mạnh mẽ sang thương mại phi giấy tờ, và đâu là bài học Việt Nam có thể học hỏi?

Địa lý và quy mô đóng vai trò quan trọng. New Zealand là một nền kinh tế nhỏ, mở. Thương mại là huyết mạch của chúng tôi nhưng tất cả các thị trường của chúng tôi đều ở rất xa. Chúng tôi sản xuất những sản phẩm tuyệt vời, chất lượng cao, nhưng việc đưa chúng đến tay khách hàng lại rất tốn kém và khó khăn. Chuyển sang thương mại điện tử là điều hiển nhiên: thương mại phi giấy tờ giúp cắt giảm đáng kể chi phí thương mại, tăng tốc giao dịch, giúp chuỗi cung ứng của chúng tôi minh bạch và linh hoạt hơn, đồng thời xây dựng niềm tin với khách hàng.

Yếu tố thứ hai chính là nhu cầu kinh doanh. COVID-19 đã chứng minh rằng thương mại điện tử không phải là một lựa chọn tùy ý. Việc ký tên thực trên tài liệu là điều không thể. Các công ty cần kết nối liền mạch xuyên biên giới và cắt giảm chi phí thương mại. Và các nhà vận chuyển, công ty logistics, công ty giao nhận vận tải, nền tảng chuỗi cung ứng và nhiều bên khác đã tham gia.

Tuy nhiên, điều này không hề dễ dàng. Giống như Việt Nam, chúng tôi có rất nhiều doanh nghiệp nhỏ. Chuyển đổi số có thể là một thách thức đối với họ. Nó đòi hỏi đầu tư ban đầu và kỹ năng phù hợp nhưng trên hết, là sự thay đổi tư duy. Chính phủ đóng vai trò chủ chốt trong việc cổ vũ số hóa, đảm bảo thiết lập cơ sở hạ tầng phù hợp và các quy định hỗ trợ. Đây là một hành trình đôi khi rất dài.

Các hiệp định thương mại đã thúc đẩy việc áp dụng thương mại điện tử. Hiện tại, thế giới là một chuỗi các “hòn đảo kỹ thuật số” các quốc gia thường tự làm theo cách của mình. Đối với New Zealand, có một lý do thuyết phục cho một hệ thống thương mại phi giấy tờ thống nhất và có khả năng tương tác giữa các thị trường. Quan hệ đối tác DEPA của chúng tôi với Singapore, Chile và Hàn Quốc là hiệp định thương mại kỹ thuật số độc lập đầu tiên trên thế giới, và nó vẫn đặt ra tiêu chuẩn vàng cho các điều khoản thương mại phi giấy tờ. Chúng tôi cũng đã hợp tác rất chặt chẽ với nước láng giềng Australia trong nhiều năm về những vấn đề thực tiễn giúp tạo thuận lợi cho thương mại. Và tất nhiên, chúng tôi có Hiệp định ASEAN-Australia-New Zealand, hiệp định này cũng khuyến khích thương mại phi giấy tờ.

Trong tương lai, chúng tôi rất mong muốn tất cả các Thành viên WTO, bao gồm cả Việt Nam, tham gia Hiệp định Thương mại Điện tử WTO mới. Điều này sẽ thiết lập một nền tảng quan trọng cho một hệ thống thương mại phi giấy tờ có khả năng tương tác trên toàn thế giới.

Hội nghị ABAC 3 tại Hải Phòng quy tụ các lãnh đạo cấp cao, nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp từ các nền kinh tế APEC nhằm thúc đẩy thương mại số và hội nhập kinh tế khu vực

Với vai trò từng dẫn dắt phát triển sản phẩm trong lĩnh vực công nghệ, bà đánh giá thế nào về tác động cụ thể của số hóa thương mại đến hiệu quả vận hành, chi phí logistics và khả năng mở rộng thị trường cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt trong bối cảnh hậu COVID-19?

Việc tăng hiệu quả và giảm chi phí diễn ra ngay lập tức và đáng kể. Thương mại phi giấy tờ có thể loại bỏ hàng giờ, hàng ngày hoặc thậm chí hàng tuần thời gian xử lý. Theo dõi thời gian thực giúp giảm thiểu sự bất ổn của chuỗi cung ứng và mang lại cho doanh nghiệp khả năng hiển thị, bao gồm cả việc phản ứng nhanh nhạy với bất kỳ sự gián đoạn nào không lường trước được. Các doanh nghiệp có thể tiết kiệm một khoản tiền khổng lồ hàng năm chỉ riêng cho việc lưu trữ tài liệu, họ không còn cần phải trả tiền để gửi tài liệu bản cứng trên toàn thế giới. Một trong những công ty lớn của chúng tôi thường chi tới hàng triệu đô la chỉ riêng cho chi phí chuyển phát nhanh.

Một nghiên cứu được thực hiện cách đây vài năm tại New Zealand bởi Viện Nghiên cứu Kinh tế New Zealand ước tính rằng thương mại phi giấy tờ có thể giảm chi phí hậu cần từ 15% đến 45%.

Thế giới ngày càng quan tâm đến ESG, các tiêu chuẩn kế toán carbon và các chứng nhận về môi trường khác, việc có một hệ thống thương mại điện tử thông suốt, có khả năng tương tác sẽ giúp các doanh nghiệp phục vụ khách hàng và đối tác tốt hơn, nhanh hơn và nhạy bén hơn. New Zealand đã đạt được những tiến bộ to lớn nhưng chúng tôi vẫn còn nhiều việc phải làm. Chúng tôi đạt 96,77% trong Khảo sát Toàn cầu của Liên Hợp Quốc gần đây về Thúc đẩy Thương mại số và Bền vững và 94,44% về thương mại phi giấy tờ xuyên biên giới. Điều này thật tuyệt vời, nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm. Ví dụ, chúng tôi muốn thấy 100% Vận đơn được lưu trữ dưới dạng điện tử.

Việt Nam đang ở giai đoạn đầu của tiến trình số hóa thương mại. Theo bà, rào cản lớn nhất mà Việt Nam cần vượt qua là gì và đâu là cách tiếp cận mà New Zealand từng dùng để vượt qua những rào cản tương tự?

Đây là một hành trình dài. Việt Nam đã có một khởi đầu tốt, nhưng việc giải quyết các vấn đề về kỹ năng số, cơ sở hạ tầng và quy định đều rất quan trọng. Đặc biệt cần chú trọng đến các luật cho phép dữ liệu được tự do lưu chuyển theo mặc định, bảo vệ quyền riêng tư và công nhận tình trạng pháp lý của tài liệu số. Sự ủng hộ từ các cơ quan phụ trách cửa khẩu cũng rất quan trọng khi triển khai thực tế- thương mại, hải quan, an ninh sinh học và các cơ quan khác cần phải phối hợp chặt chẽ với nhau.

Với các cơ chế đã có như CPTPP, RCEP hay AANZFTA, đâu là những lĩnh vực mà Việt Nam và New Zealand có thể cùng đổi mới sáng tạo để dẫn dắt quá trình số hóa thương mại khu vực thay vì chỉ “thích nghi”?

New Zealand và Việt Nam có thể hợp tác vì lợi ích chung. Chúng ta đã và đang hợp tác thông qua CPTPP, RCEP và AANZFTA.

Cùng nhau đổi mới sáng tạo có thể tạo ra nhiều cơ hội. Thương mại hai chiều đang tăng trưởng mạnh mẽ, mang đến nhiều lợi ích cho cả hai phía. Tôi rất mong chờ được thấy thương mại số sẽ góp phần thúc đẩy hơn nữa thương mại song phương. Cơ hội là rất lớn và bây giờ chính là thời điểm vàng.

Thu Huyền (Vietnam Business Forum)