Tái cơ cấu ngành nông nghiệp cần sớm về đích

Ngày 10/6/2013 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 899/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững. Gần như ngay sau đó, ngày 18/06/2013, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Chương trình hành động thực hiện Quyết định của Thủ tướng. Sau hơn 1 năm thực hiện, bức tranh nông nghiệp, nông thôn vẫn chưa mấy khởi sắc.

Một phần vì theo Chương trình hành động thì các năm 2013-2015 nhiệm vụ của các đơn vị thuộc ngành và các địa phương là tập trung rà soát và dự thảo sửa đổi chính sách, xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực cho ngành, ưu tiên triển khai chương trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn...

Phần khác, có khá nhiều khuyến cáo, đề xuất liên quan đến chương trình và mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiêp. Đó là: Không tái cơ cấu nông nghiệp theo kiểu phong trào, Đừng "mặc đồng phục" mô hình cho phát triển nông nghiệp, tái cơ cấu nông nghiệp: Nghiên cứu thị trường phải đi trước....

Kết quả bước đầu

Báo cáo trước Quốc hội trong phiên họp sáng ngày 31/10/2014, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát cho biết: sau hơn 1 năm để thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngành nông nghiệp, ngoài việc xây dựng kế hoạch tổng thể, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã xây dựng và đang quyết liệt triển khai thực hiện 16 đề án trong đó có 6 đề án cụ thể hóa chủ trương tái cơ cấu trong các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp chế biến lâm sản và thủy lợi và 6 đề án cụ thể hóa các giải pháp thực hiện các chủ trương này. Đó là, tái cơ cấu đầu tư, đổi mới cơ chế chính sách và pháp luật phát triển khoa học công nghệ, đào tạo nhân lực đổi mới tổ chức sản xuất và đổi mới tăng cường quản lý Nhà nước của ngành.

Chính phủ cũng đã ban hành nhiều chính sách cho việc thực hiện chủ trương tái cơ cấu đó là hỗ trợ chuyển đổi cây trồng Đồng bằng sông Cửu Long, phát triển chăn nuôi nông hộ. Chính phủ cũng đang chỉ đạo xây dựng Nghị định về Bảo vệ và Phát triển rừng gắn với xóa đói giảm nghèo ở vùng đồng bào dân tộc; khuyến khích đầu tư vào nông nghiệp-nông dân-nông thôn và Nghị định về Hợp tác xã lâm nghiệp, Nghị định về đổi mới các lâm trường quốc doanh...

Các địa phương đã xây dựng dự án và có kế hoạch để triển khai thực hiện tái cơ cấu; lựa chọn những nhiệm vụ ưu tiên để triển khai và đã có những kết quả cụ thể. Cơ cấu cây trồng vật nuôi đã có sự chuyển biến; hơn 100.000ha trồng lúa đã được trồng cây màu và cây trồng khác có hiệu quả hơn. Ngành trồng lúa đã có chất lượng cao hơn, giá lúa đã cao hơn trước đây; đã có hơn 120.000ha lúa được sản xuất theo mô hình cánh đồng mẫu lớn....

Ưu tiên quyền lợi của nông dân

Dù kết quả theo báo cáo của Bộ trưởng Cao Đức Phát có nhiều yếu tố đã được định lượng, song theo các nhà khoa học, quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ được thúc đẩy mạnh mẽ hơn nếu thực sự đặt vai trò của nông dân làm trọng tâm của chương trình. Khi đó, nông dân cần tự quyết sẽ làm gì, theo hướng nào, còn Nhà nước cần cung cấp thông tin và hỗ trợ để họ đưa ra quyết định sáng suốt. Theo ông Trương Quốc Cần, Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển Nông thôn Bền vững (SRD) thì nội dung Đề án chỉ tập trung vào tăng thu nhập, tăng năng suất, tăng chất lượng, tức là nhằm mục tiêu vào kinh tế nhiều hơn, còn các mục tiêu về xã hội, môi trường còn chung chung, mờ nhạt, chưa cụ thể.

Khẳng định người nông dân là chủ thể quan trọng nhất để đưa đề án tái cơ cấu vào thực tế, ông Trương Quốc Cần cho rằng phải có giải pháp hỗ trợ cụ thể để tăng cường thể chế của nông dân, phải qui tụ nông dân trong các tổ chức mạnh để phát huy vai trò chủ đạo của nông dân trong việc tăng cường quy mô sản xuất.

Cởi trói tư duy để thực chất hóa các mối liên kết

Để có lối thoát cho nông nghiệp, nông dân phải bắt đầu từ tư duy của các nhà quản lý nông nghiệp. Thực chất, nhà quản lý nên được coi là người dẫn dắt và tạo môi trường để nông dân, các tổ chức trong nông nghiệp thực hiện sứ mệnh tái cơ cấu của mình. Khi người nông dân được đặt vào đúng vị trí của họ, nhà nước, nhà quản lý cũng cần tập trung vào nhiệm vụ qui hoạch sản xuất và cung cấp tốt thông tin, định hướng thị trường cho họ.

Thực chất hóa các mối liên kết trong nông nghiệp, nông thôn chính là điều chỉnh từ cơ chế, chính sách để cho sự liên kết, hợp tác giữa các bên tham gia làm nông nghiệp mạnh lên. Trong tái cơ cấu nông nghiệp, nông thôn khái niệm 3 nhà, 4 nhà đã từng được ngành nông nghiệp thí điểm xây dựng một thời gian dài trước đây, không còn phù hợp bởi cơ cấu mới đòi hỏi có sự hiện diện mạnh mẽ của một loại hình tổ chức mới, đó là tổ chức kinh tế của nông dân do nông dân lập ra để phục vụ cho quá trình sản xuất và tiêu thụ nông sản cảu nông dân. Các mối liên kết chỉ thực sự bền vững khi các nhà tham gia trong đó đều cùng làm tốt vai trò của mình. Khi bắt tay liên kết, các nhà đều phải tạo dựng và giữ chữ tín, cùng có lợi. Quá trình liên kết bước đầu ở một số địa phương đã chứng minh, liên kết là xu hướng, là cách hiệu quả nhất để phát triển nông nghiệp bền vững. Trong mối liên kết đó, Nhà nước sẽ luôn luôn là nhạc trưởng, tạo nên cơ chế, chính sách, môi trường cho các mối liên kết ngày càng mạnh mẽ và bền chặt.

Chi phí tái cơ cấu nông nghiệp là rẻ nhất

Theo các chuyên gia kinh tế, chi phí tái cơ cấu nông nghiệp sẽ là rẻ chất so với các ngành khác. Chi phí tái cơ cấu nông nghiệp đã được phân tích, bao gồm: đầu tư cơ sở hạ tầng, sắp xếp lại ruộng đồng, xúc tiến thu hút đầu tư vào nông nghiệp…

TS Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển NNNT (IPSARD), khi tái cơ cấu nông nghiệp cũng sẽ phải mất chi phí cho đầu tư cơ sở hạ tầng, sắp xếp lại ruộng đồng, xúc tiến thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp… và làm một lần để thu lợi nhiều năm. Ông Tuấn đã dẫn ra vì dụ về đầu tư cho ngành chế biến lúa gọi trong bối cảnh của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Chỉ cần đầu tư khoảng 10 – 15 triệu USD một doanh nghiệp có thể bao tiêu chế biến lúa gạo cho khoảng 15.000ha vùng nguyên liệu, tức là tiêu thụ sản phẩm cho 3.000 hộ nông dân. Như vậy chỉ cần khoảng 40-50 doanh nghiệp đầu tư ở mức như vậy là đã có thể để chế biến hết lúa cho vùng đồng bằng sông Cửu Long. Và thời gian khai thác các thiết bị này dài, nên suất đầu tư rẻ. Chuyên gia này đã ước tính cùng lắm chi phí hết 1 tỷ USD cho tái cơ cấu nông nghiệp cả nước. Con số này xem ra chỉ bằng ¼ số vốn đầu tư nhà nước đã thất thoát chỉ ở riêng một doanh nghiệp khác ngành là Vinashine. Là một đất nước có nhiều lợi thế về nông nghiệp; tái cơ cấu ngành nông nghiệp lợi nhiều như vậy, lại trong bối cảnh nền kinh tế thế giới chưa hoàn toàn phục hồi vấn tác động bất lợi đến nhiều ngành sản xuất của Việt Nam thì quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp rất cần được thúc đẩy để sớm về đích.

Nguyễn Thanh