Anh hùng lao động Hồ Quang Cua với hành trình nâng cao giá trị gia tăng cho hạt gạo Việt Nam

Từng đảm nhiệm cương vị Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn (NN&PTNT) tỉnh Sóc Trăng, sau khi về hưu, với niềm say mê dành cho giống lúa thơm quê nhà, Tiến sĩ - Anh hùng lao động Hồ Quang Cua đã bắt tay vào mày mò nghiên cứu, lai tạo thành công các giống lúa thơm Sóc Trăng (ST), từ đó cung cấp cho thị trường các loại gạo ST nổi tiếng; góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện chất lượng đời sống của hàng vạn hộ nông dân, nâng cao giá trị gia tăng và khẳng định vị thế của hạt gạo Việt Nam trên trường quốc tế.

Tư duy đúng cho thành quả cao

Với sự cần mẫn, kiên trì của Tiến sĩ Hồ Quang Cua cùng các cộng sự, từ hơn 20 năm trước nông dân Sóc Trăng đã biết trồng lúa thơm Khao Dawk Mali với quy mô lớn (7.000 ha) ở vùng mặn phèn ven biển. Đến đầu thế kỷ 21, ông Cua chủ trì nghiên cứu chọn tạo và phóng thích giống lúa ST3 và giống lúa này nhanh chóng được thị trường từ Bắc đến Nam đón nhận. Sau đó, khi các thế hệ đàn em trưởng thành lên, ông Cua đã cùng họ ngày đêm nghiên cứu và lần lượt được Bộ NN&PTNT công nhận 4 giống lúa thơm. Bằng niềm đam mê khoa học và tâm huyết với giống lúa thơm quê nhà, đến nay Tiến sĩ Hồ Quang Cua và các cộng sự đã chọn tạo thành công hơn 20 giống lúa thơm mang tên địa danh quê hương mình, điển hình như: ST đỏ, ST tím, ST 16, ST 19, ST 20…; trong đó giống ST 20 tạo nên dấu ấn rõ nét nhất và nhận được giải thưởng cao nhất trong Festival Lúa gạo Việt Nam lần thứ 2 – năm 2011; được Cục Trồng trọt công nhận giống cây trồng mới (2013); giải thưởng Thành tựu của Viện Năng lượng nguyên tử quốc tế (2014).

Công trình Chọn tạo các giống lúa thơm ST do Tiến sĩ Hồ Quang Cua chủ trì được lãnh đạo Bộ NN&PTNT rất quan tâm. Đồng chí Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát, Thứ trưởng Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Diệp Kỉnh Tần, Bùi Bá Bổng đã nhiều lần vào thăm và tham vấn kinh nghiệm để phục vụ công tác chỉ đạo của Bộ. Đặc biệt những lần tiếp xúc trực tiếp với Tiến sĩ Hồ Quang Cua cũng là tiền đề để Bộ trưởng Cao Đức Phát ra Chỉ thị về đổi mới công tác nghiên cứu chọn tạo giống vào tháng 5/2015.

Nhớ lại những ngày đầu tham gia nghiên cứu, lai tạo, ông Cua chia sẻ: “Trong bối cảnh nước ta vừa mới phục hồi xuất khẩu gạo, an ninh lương thực chưa ổn định, tôi đã học tập gương của các thầy vừa nghiên cứu vừa khuyến nông về lúa thơm. Nhờ kiên trì học tập, theo sát thực tiễn sản xuất, dần dần tôi đã vạch ra hướng đi mới “không phải là lúa thơm mùa mà là lúa thơm cải tiến có thể trồng tăng vụ”. Từ đó tôi đã sớm hình thành tư tuy “chất lượng và giá trị thay vì suy nghĩ rất phổ biến đó là chỉ đơn thuần nâng cao sản lượng lúa gạo". Đến thời điểm hiện nay (sau khi 4 giống lúa được Bộ NN&PTNT công nhận và đem lại hiệu quả cao cho nông dân cũng như cho doanh nghiệp, đồng thời lực lượng kế thừa được đào tạo nâng cao trình độ thạc sĩ, tiến sĩ đã trưởng thành), tư duy của Tiến sĩ Hồ Quang Cua đã được xã hội thừa nhận và đã có những chuyển biến lớn trong hoạt động khoa học công nghệ về giống lúa gạo. Đây cũng có thể xem là thành quả lớn nhất của công việc, nói chính xác hơn là niềm đam mê mà Tiến sĩ Hồ Quang Cua đã miệt mài theo đuổi trong suốt một phần tư thế kỷ.

Đưa hạt gạo Việt vươn ra “biển lớn”

Nông dân Sóc Trăng ngày nay đã quen thuộc với giống lúa thơm ST và nắm bắt được các kỹ thuật, canh tác rất nhuần nhuyễn. Theo kinh nghiệm của ông Cua, giống tốt, chất lượng cao quyết định năng suất, sản lượng, chất lượng và giá trị của hạt lúa; chính vì thế ông chọn con đường nghiên cứu, chọn tạo những giống lúa có giá trị cao nhưng vẫn đáp ứng các tiêu chí của người nông dân là dễ sản xuất, dễ đạt năng suất và dễ bán được giá cao. Cũng nhờ có giống lúa thơm đặc sản mà thu nhập của bà con nông dân được nâng cao, chất lượng đời sống được cải thiện rõ nét, cuộc sống ngày càng ấm no sung túc, diện mạo nông thôn mới thêm nhiều khởi sắc. Từ thành công này, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Sóc Trăng lần thứ XIII (nhiệm kỳ 2015 - 2020) đã quyết định nâng chỉ tiêu sản lượng lúa đặc sản của tỉnh lên 40% tổng sản lượng vào cuối nhiệm kỳ.

Không chỉ lai tạo thành công nhiều giống lúa thơm mang tên địa danh quê hương, với quan niệm hạt gạo chỉ thực sự có giá trị khi liên kết thành chuỗi và có sự gắn kết 4 nhà - Nhà nước, nhà khoa học, nhà nông, nhà doanh nghiệp, chính vì vậy Tiến sĩ Hồ Quang Cua còn tư vấn cho doanh nghiệp xây dựng cánh đồng lớn. Đến nay đã có hàng chục cánh đồng lớn sản xuất lúa ST với diện tích lên đến hàng ngàn hécta đã có được hợp đồng tiêu thụ ổn định với các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh Sóc Trăng. Điển hình thực hiện Đề án Phát triển sản xuất lúa đặc sản đến năm 2015 đã được HĐND, UBND tỉnh Sóc Trăng phê duyệt, DNTN Hồ Quang Trí (nơi Tiến sĩ Hồ Quang Cua đảm nhiệm vai trò chuyên gia) là một trong những đơn vị tiên phong của tỉnh về cung ứng lúa giống lúa thơm chất lượng cao ST 20 và bao tiêu lúa tươi cho các hộ dân ở các huyện Châu Thành, Ngã Năm, Trần Đề. Qua 4 năm triển khai, Đề án đã đạt được những kết quả khả quan, các vùng sản xuất lúa đặc sản phát triển ổn định; nhiều nơi trong vùng Đề án bước đầu đã thành công trong việc thực hiện mô hình thí điểm, góp phần tích cực trong việc nâng cao trình độ thâm canh lúa đặc sản cũng như nâng cao thu nhập cho người trồng lúa.

Còn theo báo cáo kết thúc dự án Nông thôn miền núi “Xây dựng mô hình khoa học và công nghệ sản xuất và tiêu thụ lúa đặc sản cao cấp ST19, ST20” do Bộ Khoa học & Công nghệ tài trợ, mỗi hecta trồng lúa thơm ST, nông dân được lãi thêm 6.432.000 đ (năm 2013) nên rất hấp dẫn người nông dân. Đặc biệt năm nào gạo trắng thường rớt giá thì hiệu quả của lúa thơm ST lại tăng cao hơn. Tuy nhiên đó mới chỉ là lợi nhuận cho người nông dân, còn với chuỗi giá trị dài hơn nhiều so với gạo trắng thường thì gạo thơm ST còn tạo sinh lợi thêm ở khâu đóng gói, bán lẻ…

Ngày nay với việc sản xuất lúa tập trung theo phương pháp công nghiệp cùng sự giúp đỡ của các nhà khoa học, nhà doanh nghiệp trong việc xây dựng chỉ dẫn địa lý, hạt gạo Sóc Trăng có thể vững vàng vươn ra “biển lớn”, hội nhập với thị trường lúa gạo toàn cầu. Trong thành công chung này có sự đóng góp không nhỏ của Tiến sĩ Hồ Quang Cua cùng các cộng sự. Nhằm vinh danh những cống hiến không mệt mỏi này, cá nhân Tiến sĩ Hồ Quang Cua được Nhà nước tặng thưởng nhiều danh hiệu cao quý (Anh hùng lao động, Trí thức tiêu tiểu…); được Bộ NN&PTNT trao tặng các giải thưởng uy tín (3 giải thưởng Bông lúa vàng cho 3 giống lúa thơm)…Với nhiều đóng góp quan trọng vào công cuộc tái cơ cấu ngành nông nghiệp đất nước, đưa “hạt ngọc” Việt ghi danh trên bản đồ thế giới, Tiến sĩ Hồ Quang Cua mãi là tấm gương sáng cho các cộng sự và thế hệ trẻ Việt Nam noi theo.

 Minh Kiệt - Nguyễn Hùng