Dự thảo Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi): Bước đổi mới mạnh mẽ trong phương thức quản lý môi trường

Dự thảo Luật Bảo vệ môi trường ( sửa đổi) gồm 16 chương, 186 điều với quan điểm BVMT phải được đặt ở vị trí trung tâm của các quyết định phát triển; không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế. Dự thảo Luật đã cải cách mạnh mẽ, cắt giảm trên 40% thủ tục hành chính, giảm thời gian thực hiện các thủ tục hành chính từ 20-75 ngày. Theo đánh giá của các chuyên gia và doanh nghiệp đây là Bộ Luật lớn mang tính cải cách và quan điểm nhận thức mới trong công tác quản lý môi trường tại Việt Nam.

Hướng đến tính thống nhất trong luật

Luật BVMT ra đời vào năm 1993, đến nay qua 2 lần sửa đổi nhưng nhiều nội dung về BVMT vẫn đang được quy định phân tán tại các luật khác nhau, chưa hướng đến mục tiêu tổng thể; …. Khắc phục bất cập nêu trên, tại dự thảo Luật lần này, Bộ TN&MT Việt Nam đã đưa các quy định rải rác, phân tán về BVMT trong các luật khác vào dự thảo Luật nhằm đặt nền móng hướng đến một bộ luật thống nhất về môi trường; đồng thời phân định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về BVMT của các Bộ, ngành, địa phương.

Sự đổi mới này thể hiện từ quá trình sửa đổi một số điều đến sửa đổi tổng thể, từ 7 chính sách mới nâng lên 13 chính sách mới, nhằm tạo nên một Luật khung về BVMT, có sức sống dài lâu, đồng thời giải quyết được ngay những vấn đề bất cập đặt ra từ thực tiễn. Tính đồng bộ, thống nhất về quản lý Nhà nước được thể hiện rõ, khi lần đầu tiên, đưa các quy định rải rác, phân tán về BVMT trong các luật khác vào dự thảo Luật, đưa các chức năng quản lý Nhà nước về BVMT đang phân tán ở một số Bộ về Bộ TN&MT như quản lý chất thải rắn, ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường; phân cấp đi đôi với phân quyền; chuyển vai trò của Nhà nước sang vai trò trung tâm của doanh nghiệp, cộng đồng và người dân. Với định hướng này, Luật sẽ phân định rõ vai trò quản lý với việc tổ chức thực hiện, xác định rõ được đơn vị nào chịu trách nhiệm chính trong vấn đề môi trường. Đồng thời, giải quyết mối quan hệ giữa bộ luật mang tính cơ bản với các luật chuyên ngành.

Bộ trưởng TN&MT - ông Trần Hồng Hà nhận định, trong thời gian ngắn hạn từ 3 - 5 năm, kinh tế có thể bị tác động, nhưng sau 5 năm, đầu tư cho môi trường bằng công nghệ hiện đại sẽ chứng minh rằng nó mang lại cả hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường. Còn với cách quản lý như hiện tại, theo tính toán của Ngân hàng Thế giới, có khoảng 5% GDP chi phí phải trả mà chúng ta chưa bao giờ hạch toán, gián tiếp và trực tiếp liên quan đến quản lý chất lượng môi trường. Không chỉ đặt ra hàng rào kỹ thuật, dự án Luật BVMT sửa đổi còn đề xuất điểm mới trong việc thanh tra, kiểm tra. Cụ thể, việc thanh tra, kiểm tra đột xuất về BVMT không cần thông báo, công bố trước để đảm bảo tính hiệu quả; sẽ hạn chế thanh, kiểm tra đối với các doạn nghiệp thực hiện tốt bảo vệ môi trường; quy định thời hiệu xử phạt là 5 năm để phù hợp với tính chất các vi phạm về môi trường…

Đồng thời, để triển khai các chính sách có hiệu quả, Bộ trưởng cho rằng, cần dựa trên tinh thần: Chính sách, mục tiêu đặt ra đi kèm với điều kiện về tổ chức, kinh phí. Chúng ta sẽ xã hội hóa, chuyển dần đầu tư từ Nhà nước sang tư nhân. Hiện nay, ngân sách chi cho sự nghiệp môi trường là 1% GDP, nhiệm vụ chỉ được chi thường xuyên; trong khi cần quan tâm môi trường ngay từ các dự án đầu tư phát triển. Phương án đặt ra là cần có sự đầu tư từ tư nhân, đồng thời, Nhà nước cũng cần đầu tư cân xứng với đầu tư kinh tế - xã hội để đảm bảo được chất lượng môi trường. “Chúng tôi mong muốn có mục lục ngân sách, gồm hai ô: một là chi đầu tư phát triển, một là chi sự nghiệp. Kinh phí này hiện ở các nước là từ 3 - 5% GDP”, Bộ trưởng cho hay.

Thống nhất với các luật về đầu tư

Dự thảo Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) là bước đổi mới mạnh mẽ phương thức quản lý môi trường nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm hiện nay. Tuy nhiên, là luật khó, phức tạp, cần tiếp tục rà soát dự thảo Luật bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, tính khả thi và những yêu cầu theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Theo quy định của Luật Đầu tư công năm 2019, thì dự án đầu tư công khi xem xét quyết định chủ trương đầu tư phải căn cứ đánh giá sơ bộ tác động môi trường. Luật Đầu tư năm 2020 quy định “đánh giá sơ bộ tác động môi trường” là một nội dung của báo cáo đề xuất dự án đầu tư; đối tượng và nội dung được thực hiện theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường.Tại Dự thảo Luật của Chính phủ trình Quốc hội Kỳ họp thứ 9 có bổ sung quy định về đánh giá sơ bộ tác động môi trường, với những dự án có tác động xấu đến môi trường mới phải thực hiện , trong khi đó Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 chưa có quy định này.

Những dự án có tác động xấu đến môi trường gồm: dự án đầu tư công có cấu phần xây dựng thuộc loại hình công nghiệp có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường; dự án đầu tư xây dựng theo phương thức đối tác công tư; dự án đầu tư xây dựng được Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư hoặc dự án đầu tư xây dựng thuộc đối tượng phải đánh giá tác động môi trường và thuộc thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Chủ tịch UBND cấp tỉnh theo quy định của pháp luật về đầu tư.

Đến khát vọng “ xanh” của Việt Nam

 Càng muốn cải thiện môi trường Việt Nam bao nhiêu, yêu cầu phải xây dựng một bộ Luật về bảo vệ môi trường có tính đổi mới, tính “cách mạng” lại đặt ra bức thiết bấy nhiêu. “Bộ Luật này sẽ phải đi vào thực tế. Khi Bộ luật này ban hành, những vấn đề vướng mắc, tồn tại, đặc biệt những thành phần môi trường ô nhiễm có được cải thiện hay không? Và sau 5 năm được tổ chức thực hiện, có đảo ngược được xu thế ô nhiễm hay không?” – Bộ trưởng Trần Hồng Hà trăn trở

Có thể nói, sự đổi mới của Dự án Luật BVMT sửa đổi là tất yếu, khi Luật BVMT hiện hành chưa tiếp cận và cập nhật kịp với những thay đổi nhanh chóng của thực tiễn; trong khi môi trường nước ta đang diễn biến ngày càng phức tạp, chất lượng môi trường tại một số nơi đã không còn khả năng tiếp nhận chất thải; nhiều quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển bền vững cần sớm được thể chế hóa; thành tựu của Cách mạng công nghiệp lần thứ Tư đòi hỏi cần đổi mới tư duy, cách thức trong quản lý môi trường. Trong bối cảnh đó, sửa Luật đặt ra là yêu cầu bắt buộc; song đổi mới có tính toàn diện, đột phá, nhằm tạo nên cuộc Cách mạng trong công tác BVMT.

Minh Ngọc (Vietnam Business Forum)