Xứng danh “Thủ phủ điều” của cả nước

Không chỉ dẫn đầu về diện tích cây điều, Bình Phước còn là một trong những địa phương có sản lượng nhân điều xuất khẩu lớn nhất nước. Cây điều không chỉ giúp nông dân thoát ngèo, vươn lên làm giàu chính đáng mà còn là một động lực góp phần thúc đẩy nhanh quá trình CNH - HĐH nông nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh.

Hiệu quả cao nhưng chưa vững

Với lợi thế về đất đai, khí hậu, Bình Phước có nhiều loại sản phẩm nông nghiệp có năng suất, chất lượng, đặc biệt là các loại cây nông sản như cao su, điều, tiêu, cà phê… đang có ưu thế trên thị trường trong nước cũng như quốc tế. Trong số các sản phẩm này, nhân hạt điều xuất khẩu ngày càng có vị thế cao về sản lượng cũng như chất lượng. Với diện tích thống kê đến cuối năm 2010 là 155.000 ha (chiếm gần 45% diện tích điều cả nước), cây điều là cây công nghiệp mũi nhọn, được xác định là một trong những chương trình kinh tế trọng điểm của Bình Phước. Nhờ những yếu tố thuận lợi, nên vài năm trở lại đây, vị thế cây điều càng được khẳng định trên vùng đất này. Nhân hạt điều và các sản phẩm từ điều được xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới và được đông đảo người tiêu dùng trong nước biết tới.

Ngoài giá trị đóng góp ngày càng tăng vào cơ cấu kinh tế địa phương, cây điều Bình Phước còn tạo điều kiện cho hàng ngàn hộ dân thoát nghèo, vươn lên làm giàu chính đáng. Cây điều cũng tạo cơ hội cho hàng trăm doanh nghiệp lớn mạnh, tạo ra một thế hệ doanh nhân năng động, mạnh dạn đi tiên phong trong áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào canh tác và sản xuất trên địa bàn tỉnh. Những năm gần đây, số lượng các công ty, cơ sở chế biến hạt điều của Bình Phước tăng rất nhanh. Nếu như năm 2002, cả tỉnh chỉ có 33 cơ sở chế biến điều với công suất hơn 25.000 tấn/năm thì đến năm 2010 có trên 200 cơ sở (vừa và nhỏ), công suất tăng gần 6 lần (hơn 133.000 tấn/năm), tạo ra việc làm cho 16.000 lao động có thu nhập ổn định. Ngoài các cơ sở chế biến nhân điều thành phẩm, một số doanh nghiệp còn đầu tư chiết xuất dầu điều và cồn từ quả điều, sản xuất gỗ ván ép từ điều, nhằm tăng chuỗi doanh thu.

Tuy nhiên tại Bình Phước, thời gian gần đây ngành điều đang gặp nhiều thách thức khi nông dân cứ âm thầm từng giờ từng ngày phá bỏ vườn điều để trồng các loại cây có giá trị kinh tế cao hơn như cao su, ca cao…Có thể thấy giá điều dù có tăng đáng kể nhưng so với giá trị kinh tế của 1ha cao su thì 1ha điều vẫn thua từ 1,5 – 2 lần; do đó tình trạng chặt phá điều để trồng cây cao su là không thể tránh khỏi. Theo Phó GĐ Sở Kế hoạch – Đầu tư tỉnh Bình Phước - ông Nguyễn Văn Quý, thống kê vào năm 2010, trong khi ngành điều gặp khó khăn thì ngành cao su tại Bình Phước lại đạt được sự tăng trưởng đáng kể cả về diện tích và sản lượng (riêng sản lượng đạt trên 193.000 tấn, tăng 11,9%). Riêng Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Phước - ông Bùi Văn Thạch cho biết nông dân trong tỉnh đã không còn mặn mà với cây điều. Cụ thể hiện nay, Bình Phước có 155.000ha điều, trong đó có 144.000ha đang trong chu kỳ khai thác với sản lượng đạt 140.000 tấn, năng suất từ 1,1 – 1,5 tấn/ha. Tuy nhiên, theo tinh thần Nghị quyết Đảng bộ tỉnh lần thứ IX và quy hoạch ngành điều đã được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 31/2008/QĐ-UBND thì đến năm 2015 tỉnh Bình Phước buộc phải cắt giảm diện tích điều từ 155.000ha hiện nay xuống còn 149.000ha và chỉ còn 137.000ha năm 2020. Như vậy, diện tích điều giảm được chuyển sang trồng cây trồng khác có hiệu quả kinh tế cao hơn vẫn đảm bảo theo quy hoạch và định hướng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Bên cạnh diện tích điều đang bị thu hẹp dần, trên địa bàn tỉnh hiện đã có một số cơ sở chế biến có quy mô lớn, công nghệ hiện đại; tuy nhiên số này chưa nhiều. Hiện nay vẫn còn nhiều cơ sở chế biến quy mô nhỏ với công nghệ lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu xuất khẩu. Theo một số đại diện doanh nghiệp hoạt động trong ngành công nghiệp chế biến nhân điều của tỉnh, hiện có rất nhiều khó khăn mà ngành điều của tỉnh đang phải đối mặt, trong đó phải kể đến khó khăn về nguồn nguyên liệu đầu vào, giá cả biến động thất thường, sản xuất manh mún... Không chỉ có doanh nghiệp gặp khó mà người trồng điều cũng lao đao không kém. Ở nhiều địa phương trong tỉnh, năng suất điều đã bị giảm hơn một nửa, giá tuy cao nhưng thu nhập đem về vẫn không thể đảm bảo cuộc sống. Cho nên, giải pháp mà người dân lựa chọn là lấy ngắn nuôi dài hoặc chuyển đổi canh tác.

Làm cuộc cách mạng cho cây điều

Trước tình trạng diện tích, sản lượng điều sụt giảm mạnh và người dân vẫn đốn hạ điều, lãnh đạo tỉnh Bình Phước và các ngành liên quan đã và đang xây dựng chính sách phát triển ngành điều theo hướng chuyên canh ổn định và bền vững. Tỉnh ủy - UBND tỉnh cũng đã chỉ đạo ngành NN&PTNT tập trung hỗ trợ nông dân đẩy mạnh thâm canh tăng năng suất, chất lượng. Đặc biệt, sau khi tỉnh đăng cai tổ chức thành công Lễ hội Quả điều vàng Việt Nam – Bình Phước năm 2010, vị thế cây điều, ngành điều của tỉnh đã được khẳng định. Cuộc cách mạng ngành điều cũng đang dần phát huy hiệu quả, với nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật được áp dụng như giống mới, mô hình điều cao sản, thâm canh tăng năng suất, trồng xen ca cao trong tán điều… đã góp phần đưa năng suất, chất lượng điều Bình Phước ngày càng tăng, khẳng định được thương hiệu trong nước cũng như quốc tế.

Bên cạnh đó, UBND tỉnh Bình Phước cũng đã phối hợp với Hội điều tỉnh và sở, ngành hữu quan tổ chức họp dự thảo quy định một số chính sách hỗ trợ cơ sở chế biến điều trên địa bàn tỉnh. Trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến việc hỗ trợ đầu tư, cải tiến công nghệ, dây chuyền máy móc, thiết bị sản xuất chế biến hạt điều cho các doanh nghiệp. Ngoài ra, còn thảo luận 10 chính sách hỗ trợ khác như: đa dạng hóa sản phẩm, xây dựng thương hiệu điều, bảo vệ môi trường, an toàn vệ sinh thực phẩm, tăng giá trị xuất khẩu…

Trao đổi với chúng tôi, Chủ tịch UBND tỉnh Bình Phước – ông Trương Tấn Thiệu cho biết để đảm bảo cây điều của tỉnh phát triển bền vững, giúp cho cây điều, người trồng điều và các cơ sở sản xuất, chế biến, kinh doanh điều tiếp tục phát triển tốt, ngày càng xứng đáng là “Thủ phủ điều” của cả nước, trong thời gian tới UBND tỉnh tiếp tục chỉ đạo các sở, ban, ngành; UBND các huyện, thị tập trung triển khai thực hiện có hiệu quả quy hoạch ngành điều của tỉnh đã được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 31, đúng theo Quyết định số 150/QĐ-TTg ngày 20/6/2005 của Chính phủ về “Phê duyệt quy hoạch chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông - lâm - thủy sản cả nước đến 2010 và tầm nhìn 2020”; trong đó tập trung vào phát triển ngành điều theo hướng tập trung, chuyển đổi mạnh từ trồng trọt và chế biến phân tán, quy mô nhỏ sang sản xuất hàng hóa theo hướng công nghiệp, trên cơ sở có quy hoạch vùng sản xuất tập trung. Phát triển ngành điều chặt chẽ và đồng bộ từ khâu sản xuất – thu mua – chế biến – bảo quản – tiêu thụ; đồng thời ứng dụng nhanh các tiến bộ kỹ thuật về giống, kỹ thuật canh tác, quy trình công nghệ để nâng cao năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm. Quy hoạch phát triển vùng nguyên liệu điều kết hợp với xây dựng vùng chế biến để tạo ra ngày càng nhiều sản phẩm có chất lượng cao, khối lượng sản phẩm hàng hóa lớn phục vụ tiêu dùng nội địa và xuất khẩu.

Ngoài ra tỉnh cũng sẽ tăng cường triển khai dự án xây dựng thí điểm vùng điều năng suất cao và bền vững, trong đó chú ý phát triển mô hình trồng xen ca cao dưới tán điều. Đồng thời tiếp tục đẩy mạnh công tác khuyến nông, hỗ trợ kỹ thuật, hỗ trợ mô hình trình diễn cho nông dân học tập lẫn nhau; đẩy nhanh và nhân rộng mô hình trồng xen ca cao trong vườn điều, giúp cho người trồng điều có thêm thu nhập, đảm bảo cây điều phát triển bền vững.

Gia Phúc