Hà Nội: Nỗ lực bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống

Thành phố Hà Nội hiện có 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó 337 làng nghề, nghề truyền thống được công nhận. Những làng nghề này không chỉ góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người dân, mà còn là nơi gìn giữ, truyền thừa những giá trị văn hóa đặc sắc của đất Thăng Long – Hà Nội.

Những làng nghề tại Hà Nội không chỉ giúp phát triển kinh tế mà còn là nơi gìn giữ, kế thừa những giá trị văn hóa đặc sắc

Đằng sau từng sản phẩm thủ công là sự khéo léo, bàn tay lao động và tâm huyết của nhiều thế hệ nghệ nhân. Làng nghề không chỉ là đơn vị kinh tế, mà còn là “bảo tàng sống” lưu giữ tri thức bản địa, kỹ thuật thủ công tinh xảo và bản sắc dân tộc. Đây là kho tàng văn hóa vô giá mà Việt Nam đang nỗ lực bảo tồn và phát huy trong dòng chảy hội nhập.

Những năm qua, việc công nhận nghề, làng nghề truyền thống đã góp phần khôi phục nhiều ngành nghề có nguy cơ mai một như thêu ren, dệt lụa, gốm sứ, sơn mài, khảm trai, mây tre cói lá,... Cùng với đó, nhiều nghề mới ra đời gắn với xu hướng công nghiệp hóa như chế biến nông sản, gây trồng sinh vật cảnh, sản xuất hàng lưu niệm. Nhờ vậy, các làng nghề không chỉ tạo thêm việc làm, nâng cao thu nhập cho hàng triệu lao động nông thôn mà còn góp phần gìn giữ cảnh quan, bản sắc vùng miền và trở thành không gian du lịch đặc sắc.

Những cái tên như Bát Tràng, Vạn Phúc, Phú Vinh, Kim Bồng đã vượt khỏi biên giới Việt Nam, trở thành thương hiệu văn hóa và du lịch được du khách quốc tế yêu thích. Tính đến cuối năm 2024, cả nước đã khôi phục và bảo tồn được 63 nghề truyền thống cùng 81 làng nghề có nguy cơ thất truyền, thể hiện nỗ lực bền bỉ trong việc gìn giữ “hồn cốt” của văn hóa nông thôn Việt Nam.

Giải pháp phát triển

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.Hà Nội Nguyễn Đình Hoa, Đề án tổng thể phát triển làng nghề trên địa bàn TP.Hà Nội giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, được ban hành tháng 1/2025, hướng đến việc bảo tồn, phát triển làng nghề gắn với đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế. Đề án xác định 11 nhóm giải pháp trọng tâm, trong đó tập trung hoàn thiện quy hoạch làng nghề; cải thiện hạ tầng và môi trường; đào tạo nguồn nhân lực; chuyển đổi số; phát triển sản phẩm gắn với chương trình OCOP; xúc tiến thương mại, hợp tác quốc tế và huy động xã hội hóa nguồn lực. Song song với đó, 8 nhiệm vụ ưu tiên được triển khai gồm: bảo tồn và khôi phục làng nghề truyền thống; phát triển làng nghề gắn với du lịch và kinh tế xanh; xử lý ô nhiễm môi trường; ứng dụng công nghệ mới; nâng cấp hạ tầng; đào tạo, truyền nghề; quảng bá sản phẩm và xây dựng thương hiệu.

Theo các chuyên gia, nghệ nhân và doanh nghiệp, để làng nghề phát triển bền vững, Hà Nội cần chuyển từ tư duy “bảo tồn đơn thuần” sang “phát huy giá trị văn hóa để tạo sinh kế”. Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Minh Tiến nhấn mạnh, Hà Nội có tiềm năng lớn trong lĩnh vực thủ công mỹ nghệ, du lịch trải nghiệm và văn hóa sáng tạo. Từ các sự kiện xúc tiến thương mại như A80 hay các hội chợ quốc tế gần đây cho thấy sản phẩm làng nghề Hà Nội được đánh giá cao, hoàn toàn có thể trở thành trung tâm trưng bày, triển lãm thủ công mỹ nghệ của cả nước và khu vực

Đồng quan điểm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam Lê Bá Ngọc cho rằng, trong bối cảnh hội nhập, ứng dụng khoa học - công nghệ là yếu tố sống còn đối với sự phát triển của làng nghề. Ông nhấn mạnh: “Sản phẩm thủ công mỹ nghệ không phải là hàng thiết yếu, muốn cạnh tranh phải dựa vào giá trị văn hóa, câu chuyện thương hiệu và sản xuất xanh, sạch, không phát thải”. Bên cạnh đó, việc đầu tư máy móc hiện đại, thiết kế sáng tạo và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ giúp các cơ sở sản xuất nâng cao năng suất, chất lượng, đáp ứng yêu cầu của thị trường trong và ngoài nước.

Hà Nội có lợi thế lớn khi Luật Thủ đô (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua, tạo hành lang pháp lý để ban hành chính sách đặc thù hỗ trợ phát triển làng nghề về quy hoạch, tín dụng, xúc tiến thương mại, hạ tầng và đào tạo nghề. Hiện nay, Thành phố cũng đang hoàn thiện hồ sơ trình Hội đồng Thủ công thế giới (WCC) xem xét công nhận 02 làng nghề Chuyên Mỹ (xã Chuyên Mỹ) và Sơn Đồng (xã Sơn Đồng) vào Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo của thế giới. Đây là bước tiến quan trọng trong việc nâng tầm thương hiệu làng nghề Thủ đô trên trường quốc tế, mở ra cơ hội quảng bá, hợp tác và tiêu thụ sản phẩm ở các thị trường lớn.

Nghề truyền thống gốm làng Bát Tràng đã được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia

Trụ cột bền vững

Trưởng phòng Phát triển nông thôn (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) Hoàng Thị Hoà cho biết: nhiều làng nghề truyền thống của Hà Nội không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn được thị trường nước ngoài biết đến. Từ năm 2019 đến nay, khi chương trình OCOP được phát động, Hà Nội đã tích cực triển khai, tận dụng làng nghề truyền thống và làng có nghề để phát triển các sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa địa phương, gắn với câu chuyện sản phẩm độc đáo, phản ánh lịch sử và giá trị văn hóa Thủ đô. “Có thể khẳng định, giá trị của các làng nghề là một nguồn tài nguyên vô giá để phát triển sản phẩm OCOP của Hà Nội. Và thực tế cho thấy, đã có hàng ngàn sản phẩm OCOP được sinh ra từ các làng nghề,…” - bà Hoàng Thị Hoà nhấn mạnh.

Để thúc đẩy phát triển làng nghề, xây dựng sản phẩm OCOP, thời gian qua, UBND TP.Hà Nội đã có nhiều có chế, chính sách, vừa tạo hành lang pháp lý, vừa khuyến khích chủ thể đầu tư sản xuất, tạo ra những sản phẩm làng nghề, sản phẩm OCOP chất lượng.

Một trong những giải pháp đã và đang được tập trung triển khai là kết nối, đa dạng hóa các kênh tiêu thụ, từ trực tiếp đến hiện đại. Theo đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã phát triển được hơn 115 điểm trưng bày, giới thiệu và bán sản phẩm OCOP, nông sản thực phẩm an toàn tại các xã, phường. Đây là các kênh phân phối chuẩn, giúp người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận sản phẩm OCOP đã được kiểm định. Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cũng thường xuyên tổ chức các hội nghị kết nối cung - cầu, đưa sản phẩm OCOP vào các chuỗi siêu thị lớn như: AEON, Lotte Mart, các sàn thương mại điện tử lớn của Việt Nam và các cửa hàng tiện ích.

“Chúng tôi xác định xúc tiến tiêu thụ không chỉ là bán hàng, mà còn là xây dựng thương hiệu, nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh cho các sản phẩm OCOP, sản phẩm làng nghề của Hà Nội”, bà  Hoàng Thị Hòa chia sẻ.

Minh Ngọc (Vietnam Business Forum)