Hiệu quả từ mô hình hợp tác xã tại làng nghề hương Quảng Phú Cầu

Nghề làm hương ở làng Quảng Phú Cầu đã có từ khoảng 100 năm trước, gắn với truyền thuyết về ba chị em nữ tướng Chiêu Nương thời Hai Bà Trưng. Từ chỗ sản xuất phục vụ nhu cầu trong nước, làng nghề nay mở rộng quy mô, hướng tới xuất khẩu và khai thác du lịch trải nghiệm, đưa sản phẩm thủ công truyền thống đến gần hơn với thị trường quốc tế.

Chỉ vừa bước chân vào đầu làng, du khách đã thấy hương thơm đặc trưng của mùi nhựa trám lan tỏa khắp không gian, cùng ánh nắng chiếu vào những bó tăm hương nhiều màu sắc tạo nên nét đặc sắc riêng của làng nghề lâu đời này.

Nông nghiệp từng giữ vai trò là nghề chính của người dân xã Ứng Thiên, Hà Nội. Nhưng theo xu thế đô thị hóa, diện tích đất nông nghiệp thu hẹp, nghề làm hương truyền thống lại có cơ hội phát triển mạnh, góp phần đáng kể trong tăng thu nhập, tạo việc làm cho con em trong địa phương cũng như cải thiện, nâng cao thu nhập cho người dân nơi đây. Song song nghề làm tăm hương, người dân ở Ứng Thiên còn có thêm nghề phụ như mua bán phế liệu và phụ xây. Nhưng từ khoảng năm 2010 trở lại đây, nghề làm tăm hương phục hồi và phát triển nhanh ở tất cả các thôn. Và cùng quá trình mở rộng sản xuất, tìm kiếm thị trường, nhu cầu liên kết đã thúc đẩy mô hình làm ăn tập thể, cụ thể là các hợp tác xã hương truyền thống hình thành và lớn mạnh.

Hợp tác xã sản xuất hương làng nghề Xà Cầu, thôn Xà Cầu, xã Ứng Thiên nổi tiếng bởi quy mô, phương thức vận hành cũng như hiệu quả kinh tế đem lại từ sản phẩm hương đen truyền thống. Anh Nguyễn Tiến Thi, Giám đốc HTX Xà Cầu cho biết bản thân sinh ra và lớn lên ở làng, hiểu được giá trị nghề truyền thống cha ông để lại nên đã lựa chọn và xây dựng mô hình hợp tác xã. Nhiều công đoạn trong nghề này vẫn phải làm thủ công, không thể thay bằng máy được. Như cái khâu nhuộm chân hương, bắt buộc phải là người làm. Máy thì làm sao biết được chỗ nào cần đậm, chỗ nào cần nhạt, hay lúc nào nên dừng. Rồi đến khi cho tăm vào máy trà xong, lấy hàng ra cũng phải dùng tay mà bốc, hoặc kê chèn lại cho đều, chứ để nguyên thế là cong vênh hết, nguy hiểm lắm”. Mặc dù máy móc đã hỗ trợ đáng kể trong khâu sản xuất, nhưng nhiều công đoạn đặc thù của nghề làm hương vẫn phải thực hiện hoàn toàn bằng tay. Đơn cử như việc phơi hương – vào những ngày thời tiết thất thường, nắng mưa bất chợt hoặc trời nồm ẩm kéo dài, người trong xưởng phải luôn túc trực để thu hương vào kịp lúc, căng bạt che chắn và điều chỉnh cách phơi cho phù hợp. Mỗi buổi lại một kiểu thời tiết, đòi hỏi người làm nghề phải tự tính toán, linh hoạt sắp xếp. Những việc như vậy, theo anh Thi, máy móc không thể thay thế con người được.

Khởi đầu với 12 thành viên gồm những người thợ lành nghề, những nghệ nhân làm hương lâu năm, HTX sản xuất hương làng nghề Xà Cầu theo anh Thi đã và đang tạo nên được những sản phẩm hương thắp đậm chất truyền thống từ công thức pha chế hương liệu, mẫu mã. Tuy nhiên, theo nhu cầu xã hội, HTX cũng đã có những đầu tư lớn về công nghệ. Điều này giúp tăng sản lượng cũng như độ đồng đều cho từng sản phẩm đến tay người tiêu dùng, mở ra cơ hội xuất khẩu.

Mô hình làng nghề với những hợp tác xã vận hành hiệu quả như HTX sản xuất hương làng nghề Xà Cầu của anh Nguyễn Tiến Thi đang bước vào giai đoạn mới: sản xuất hương truyền thống kết hợp du lịch dịch vụ. Việc UBND TP Hà Nội công nhận "Điểm du lịch làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu, xã Ứng Thiên, thành phố Hà Nội” được xem như một bước tiến quan trọng, khẳng định tiềm năng và giá trị du lịch của làng nghề, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Các sân phơi tăm hương rực rỡ sắc màu cũng trở thành điểm check-in hấp dẫn, thu hút các nhiếp ảnh gia, khách du lịch tìm đến chụp ảnh. Họ sắp xếp những bó chân hương là hình bản đồ Việt Nam, hình cờ đỏ sao vàng, hình những bông hoa, cây hoa… Ngay hình bản đồ Việt Nam cũng có nhiều sáng tạo, với nhiều hình thức, cách bố cục mầu sắc khác nhau. Thông thường, người ta hay tạo hình bằng cách để rỗng ở giữa, các bó hương tạo thành viền, nền chung quanh để khách đứng giữa “rừng hương” chụp ảnh. Sự sáng tạo này cùng việc đẩy mạnh quảng bá, truyền thông qua các kênh mạng xã hội, làng nghề tăm hương truyền thống Quảng Phú Cầu đã và đang trở thành điểm đến mới lạ thu hút du khách trong nước cũng như quốc tế.

Làng làm hương Quảng Phú Cầu đã tồn tại hơn 100 năm và trở thành nét đẹp văn hoá của làng quê Bắc Bộ

Với đặc trưng sản xuất làng nghề, nguy cơ ô nhiễm môi trường cũng được đặt ra. Bởi lẽ đó, cùng với đầu tư trang thiết bị máy móc cho sản xuất, chính quyền thành phố và chính quyền xã cũng cần có những hỗ trợ từ việc quy hoạch tổng thể, hỗ trợ quỹ đất mở xưởng, tăng cường truyền thông, hướng dẫn các hội viên trong việc sản xuất nhưng cũng bảo vệ môi trường sống và sản xuất, tạo không gian để khách tham quan chọn đến và trở lại mỗi khi có dịp

Không chỉ dừng lại ở việc giữ gìn nghề truyền thống trăm năm, làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu đang từng bước khẳng định vị thế của mình trên thị trường quốc tế. Những que hương được làm từ tre, nứa – những vật liệu mộc mạc của đồng bằng Bắc Bộ – nay đã hiện diện tại nhiều quốc gia như Mỹ, Myanmar, Thái Lan, Malaysia, Nepal, Pakistan và khu vực Trung Đông. Tuy nhiên, để bước ra thị trường toàn cầu không phải là con đường bằng phẳng. Mỗi quốc gia, mỗi nền văn hóa có cách tiếp cận và sử dụng hương khác nhau, kèm theo đó là những tiêu chuẩn khắt khe về chất lượng và nguyên liệu. Tăm hương Việt Nam hoàn toàn có thể tiến xa hơn nữa, không chỉ là sản phẩm tiêu dùng mà còn là sứ giả văn hóa của đất nước.

Đình Bảo (Vietnam Business Forum)